Bài nghiên cứu khoa học là một quá trình tìm hiểu, phân tích và đưa ra kết luận về một vấn đề trong lĩnh vực khoa học. Tuy nhiên, việc thực hiện một bài nghiên cứu khoa học không phải là dễ dàng, đặc biệt là đối với những người mới bắt đầu. Vì vậy, trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về cách làm bài nghiên cứu khoa học.
Bài nghiên cứu khoa học là gì?
Nghiên cứu khoa học là tìm ra đặc tính, bản chất, quy luật chung của sự vật, hiện tượng dựa trên những dữ liệu, số liệu, tài liệu đã thu thập được thông qua các hoạt động tìm hiểu, quan sát, làm thí nghiệm,… Nghiên cứu khoa học hướng đến việc tìm kiếm những điều mà khoa học chưa lý giải được, hoặc là sáng tạo ra những phương pháp, phương tiện kỹ thuật mới để thế giới ngày một phát triển.
Các phương pháp nghiên cứu khoa học
Ngoài tìm hiểu Nghiên cứu khoa học là gì, bài viết này sẽ hệ thống cho bạn các phương pháp nghiên cứu khoa học chi tiết nhất.
Các phương pháp nghiên cứu sẽ được chia thành 3 loại dựa trên cách thức thực hiện: Những phương pháp nghiên cứu khoa học được sử dụng phổ biến nhất, phương pháp nghiên cứu lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
Phương pháp nghiên cứu khoa học phổ biến nhất
- Phương pháp luận
Một trong những phương pháp được sử dụng nhiều nhất trong các đề tài nghiên cứu khoa học là phương pháp luận. Phương pháp này sẽ sử dụng hệ thống các luận điểm, dẫn chứng cụ thể làm cơ sở, nền tảng cho những luận điểm trong nghiên cứu khoa học.
- Phương pháp thu thập số liệu
Đây là phương pháp tìm kiếm, tổng hợp các thông tin có sẵn từ nhiều nguồn khác nhau để xây dựng hệ thống lý luận, chứng minh và tổng hợp tạo thành các luận điểm.
- Phương pháp nghiên cứu định tính
Phương pháp này sẽ giúp cho người nghiên cứu hiểu biết sâu hơn về hành vi con người và những lý do tác động đến ảnh hưởng này, đồng thời đánh giá sự vật, hiện tượng một cách toàn diện nhất.
- Phương pháp nghiên cứu định lượng
Bằng những con số, số liệu, kết quả chính xác được rút ra từ quá trình tìm hiểu, người nghiên cứu sẽ sử dụng phương pháp này để tổng kết các kết quả nghiên cứu cụ thế.
- Phương pháp toán học
Hiểu đơn giản đây là phương pháp sử dụng những logic toán học để xây dựng và chứng minh đề tài nghiên cứu khoa học.
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Ngoài những phương pháp được sử dụng phổ biến đã được đề cập ở bên trên, trong nghiên cứu khoa học còn có 5 phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
- Phương pháp quan sát
Phương pháp quan sát là phương pháp sử dụng tri giác để thu thập thông tin, xác định luận điểm, đặc tính, bản chất của đối tượng nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra
Điều tra là phương pháp thông qua việc tìm hiểu cụ thể một đối tượng, điều tra các thông tin cần thiết để xác định được bản chất, quy luật của đối tượng.
- Phương pháp thực nghiệm
Đây là phương pháp người nghiên cứu thực hiện thu thập thông tin về đối tượng nghiên cứu, thông qua việc thay đổi môi trường và điều kiện xung quanh.
- Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm
Đây là phương pháp tổng hợp và xem xét lại những kết quả từ các nghiên cứu khoa học trước đó để làm nền tảng cho các nghiên cứu đang thực hiện.
- Phương pháp chuyên gia
Một phương pháp tận dụng tri thức của những người có chuyên môn để xem xét, nhận định bản chất của đối tượng.
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Không chỉ dừng lại ở việc nghiên cứu thực tiễn, phương pháp nghiên cứu lý thuyết cũng có vai trò quan trọng trong nghiên cứu khoa học.
- Phương pháp phân tích và tổng hợp
Đây là phương pháp mà người nghiên cứu tiến hành phân tích các luận cứ, kết quả đã thu được trong quá trình nghiên cứu và tổng hợp lại đưa ra luận điểm chính.
- Phương pháp quy nạp và diễn giải
Đây là phương pháp tổng hợp lại các thông tin, kết quả rời rạc đã thu thập trong quá trình nghiên cứu, từ đó phân tích cụ thể bản chất và rút ra được đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.
- Phương pháp phân loại và hệ thống
Người nghiên cứu sử dụng phương pháp này để sắp xếp các tài liệu khoa học theo từng mục, từng đơn vị, từng vấn đề có cùng bản chất. Bên cạnh đó hệ thống hóa tri thức thành một hệ thống trên cơ sở mô hình lý thuyết làm sự hiểu biết về đối tượng rõ ràng hơn.
- Phương pháp cách thức hóa
Đây là phương pháp đòi hỏi người nghiên cứu phải xây dựng một mô hình có những đặc tính tương tự với sự vật, hiện tượng để tiến hành phân tích và nghiên cứu.
- Phương pháp giả thuyết
Phương pháp giả thuyết là phương pháp người nghiên cứu đưa ra các dự đoán có thể đúng hoặc sai về quy luật của đối tượng nghiên cứu, sau đó tiến hành chứng minh giả thuyết.
- Phương pháp lịch sử
Đây là phương pháp tìm hiểu đối tượng nghiên cứu thông qua quá trình hình thành và phát triển của nó, từ đó rút ra được đặc tính và bản chất của đối tượng.
- Phương pháp logic
Phương pháp logic là phương pháp vừa nghiên cứu đối tượng trong quá trình hình thành và phát triển, vừa phân tích sâu vào đặc điểm cụ thể đối tượng.
Các bước thực hiện bài nghiên cứu khoa học
Nhắc đến từ đấy bạn thường nghĩ đến điều gì? Một quá trình khô khan và rối rắm? Hay là một công việc thú vị, năng động và sáng tạo?
Thực tế đã cho thấy vế thứ hai là một sự ngụy biện. Quả thật nghiên cứu khoa học nhìn chung đòi hỏi sự chính xác, kiên trì và tỉ mẩn, nên thường gây chán nản đối với các bạn sinh viên. Tuy nhiên, cũng giống như cơm trắng dù nhạt nhưng chứa nhiều tinh bột, nghiên cứu khoa học đem lại nhiều lợi ích cao cả cho người nghiên cứu.
Nếu hiện tại bạn đang muốn tiếp thu kinh nghiệm quý báu từ nghiên cứu khoa học, bài viết này sẽ miêu tả sơ qua các bước cơ bản để bạn định hình được kết cấu quá trình nghiên cứu. Tùy từng người, từng nhóm nghiên cứu cụ thể mà các bước này có thể khác nhau đôi chút, nhưng về bản chất vẫn quy về 3 bước sau:
Bước 1: Xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu
Để bắt đầu một bài nghiên cứu khoa học, bạn cần xác định một chủ đề cụ thể và đặt ra câu hỏi nghiên cứu. Chủ đề có thể được lấy từ những vấn đề đang được quan tâm trong lĩnh vực khoa học hoặc từ những khía cạnh chưa được khai thác sâu trong các nghiên cứu trước đó. Sau khi xác định được chủ đề, bạn cần đặt ra câu hỏi nghiên cứu mà bài nghiên cứu của bạn sẽ tập trung giải quyết.
1.1 Lợi ích của việc xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu
Việc xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu là bước quan trọng nhất trong quá trình thực hiện bài nghiên cứu khoa học. Nó giúp bạn có được một hướng đi rõ ràng và cụ thể cho nghiên cứu của mình. Nếu không có một chủ đề và câu hỏi nghiên cứu cụ thể, bạn có thể bị lạc lối trong quá trình thu thập và phân tích dữ liệu, sẽ khiến kết quả không chính xác hoặc không đáng tin cậy.
1.2 Cách xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu
Để xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu, bạn có thể tham khảo các nghiên cứu đã được công bố trong lĩnh vực tương tự hoặc tìm hiểu về những vấn đề đang được quan tâm trong cộng đồng khoa học. Sau đó, bạn có thể chọn một chủ đề phù hợp và đặt ra câu hỏi nghiên cứu dựa trên những vấn đề đó.
Bước 2: Tìm kiếm và đánh giá tài liệu
Sau khi đã xác định được chủ đề và câu hỏi nghiên cứu, bạn cần tìm kiếm và thu thập các tài liệu liên quan đến chủ đề của mình. Đây là bước quan trọng để bạn có thể hiểu rõ hơn về chủ đề và có được những thông tin cần thiết cho bài nghiên cứu của mình.
2.1 Cách tìm kiếm tài liệu
Bạn có thể tìm kiếm tài liệu từ các nguồn khác nhau như sách, báo cáo, bài báo khoa học, tạp chí khoa học hoặc các cơ sở dữ liệu trực tuyến như Google Scholar, ScienceDirect, PubMed, JSTOR,… Ngoài ra, bạn cũng có thể tham khảo các tài liệu từ các thư viện hoặc các trang web uy tín trong lĩnh vực khoa học.
2.2 Đánh giá tài liệu
Sau khi thu thập được các tài liệu liên quan đến chủ đề của mình, bạn cần đánh giá tính tin cậy và độ chính xác của các tài liệu này. Điều này giúp bạn có thể lọc bỏ những tài liệu không phù hợp hoặc không đáng tin cậy để tránh ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu của mình.
Bước 3: Xây dựng bản cương lĩnh nghiên cứu
Sau khi đã có đủ tài liệu và hiểu rõ về chủ đề của mình, bạn có thể bắt đầu xây dựng bản cương lĩnh nghiên cứu. Bản cương lĩnh nghiên cứu là một tài liệu mô tả chi tiết về chủ đề, câu hỏi nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu và kế hoạch thực hiện nghiên cứu của bạn.
3.1 Các thành phần của bản cương lĩnh nghiên cứu
Bản cương lĩnh nghiên cứu bao gồm các thành phần sau:
Tên đề tài: Mô tả ngắn gọn về chủ đề của nghiên cứu.
Mục đích nghiên cứu: Nêu rõ mục đích và lý do của nghiên cứu.
Câu hỏi nghiên cứu: Đặt ra câu hỏi nghiên cứu mà bài nghiên cứu của bạn sẽ tập trung giải quyết.
Phạm vi nghiên cứu: Mô tả phạm vi và giới hạn của nghiên cứu.
Tài liệu tham khảo: Liệt kê các tài liệu đã được thu thập và đánh giá trong quá trình tìm kiếm tài liệu.
Phương pháp nghiên cứu: Mô tả chi tiết về phương pháp nghiên cứu mà bạn sẽ sử dụng để thu thập và phân tích dữ liệu.
Kế hoạch thực hiện: Trình bày các bước thực hiện nghiên cứu và lịch trình dự kiến.
3.2 Lợi ích của việc xây dựng bản cương lĩnh nghiên cứu
Việc xây dựng bản cương lĩnh nghiên cứu giúp bạn có được một kế hoạch rõ ràng và cụ thể cho quá trình thực hiện nghiên cứu. Nó cũng giúp bạn tổ chức và quản lý thời gian hiệu quả hơn, từ đó đảm bảo kết quả nghiên cứu đạt được là chính xác và đáng tin cậy.
Bước 4: Thu thập dữ liệu
Sau khi đã có bản cương lĩnh nghiên cứu, bạn có thể bắt đầu thu thập dữ liệu cho nghiên cứu của mình. Dữ liệu có thể được thu thập từ các nguồn khác nhau như cuộc khảo sát, phỏng vấn, quan sát hoặc từ các tài liệu đã được thu thập trước đó.
4.1 Cách thu thập dữ liệu
Để thu thập dữ liệu, bạn có thể sử dụng các phương pháp sau:
- Khảo sát: Tạo ra một bảng câu hỏi và gửi cho những người có liên quan đến chủ đề của bạn để thu thập ý kiến của họ.
- Phỏng vấn: Trực tiếp trao đổi với những người có liên quan để thu thập thông tin chi tiết và cụ thể hơn.
- Quan sát: Theo dõi và ghi lại các hành vi, tình huống hoặc hiện tượng liên quan đến chủ đề của bạn.
- Thu thập dữ liệu từ các tài liệu có sẵn: Sử dụng các tài liệu đã được thu thập trước đó như sách, báo cáo, bài báo khoa học,…
4.2 Lưu ý khi thu thập dữ liệu
Khi thu thập dữ liệu, bạn cần lưu ý các điểm sau để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của dữ liệu:
- Xác định rõ mục đích và phạm vi thu thập dữ liệu.
- Chọn mẫu ngẫu nhiên để đảm bảo tính đại diện cho toàn bộ quần thể.
- Sử dụng các công cụ và phương pháp thu thập dữ liệu phù hợp với mục đích của nghiên cứu.
- Kiểm tra lại tính chính xác và độ tin cậy của dữ liệu thu thập được.
Bước 5: Phân tích số liệu
Sau khi đã thu thập đủ dữ liệu, bạn cần phân tích và đưa ra kết luận từ những số liệu thu thập được. Đây là bước quan trọng để bạn có thể đưa ra những kết quả và giải thích cho câu hỏi nghiên cứu của mình.
5.1 Cách phân tích số liệu
Để phân tích số liệu, bạn có thể sử dụng các phương pháp thống kê như phân tích tương quan, phân tích biến thể, kiểm định giả thuyết,… Ngoài ra, bạn cũng có thể sử dụng các công cụ và phần mềm thống kê để hỗ trợ trong quá trình phân tích số liệu.
5.2 Lưu ý khi phân tích số liệu
Khi phân tích số liệu, bạn cần lưu ý các điểm sau để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của kết quả:
- Xác định rõ mục đích và câu hỏi nghiên cứu để có thể chọn phương pháp phù hợp cho việc phân tích số liệu.
- Kiểm tra lại tính chính xác và độ tin cậy của dữ liệu trước khi phân tích.
- Sử dụng các công cụ và phần mềm thống kê phù hợp để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả trong quá trình phân tích.
Bước 6: Báo cáo kết quả
Sau khi đã hoàn thành quá trình thu thập và phân tích dữ liệu, bạn cần báo cáo kết quả của mình. Báo cáo kết quả là tài liệu mô tả chi tiết về quá trình thực hiện và kết quả của bài nghiên cứu.
6.1 Các thành phần của báo cáo kết quả
Báo cáo kết quả bao gồm các thành phần sau:
- Tên đề tài: Mô tả ngắn gọn về chủ đề của nghiên cứu.
- Mục đích nghiên cứu: Nêu rõ mục đích và lý do của nghiên cứu.
- Câu hỏi nghiên cứu: Đặt ra câu hỏi nghiên cứu mà bài nghiên cứu của bạn sẽ tập trung giải quyết.
- Phạm vi nghiên cứu: Mô tả phạm vi và giới hạn của nghiên cứu.
- Tài liệu tham khảo: Liệt kê các tài liệu đã được thu thập và đánh giá trong quá trình tìm kiếm tài liệu.
- Phương pháp nghiên cứu: Mô tả chi tiết về phương pháp nghiên cứu mà bạn đã sử dụng để thu thập và phân tích dữ liệu.
- Kết quả: Trình bày kết quả của quá trình phân tích số liệu và giải thích cho câu hỏi nghiên cứu.
- Kết luận: Tóm tắt lại những điểm chính và đưa ra những nhận định, đánh giá về kết quả của nghiên cứu.
6.2 Lợi ích của việc báo cáo kết quả
Việc báo cáo kết quả giúp bạn có thể chia sẻ những kết quả và nhận định của mình với cộng đồng khoa học. Nó cũng giúp bạn có thể đóng góp vào sự phát triển của lĩnh vực khoa học và nhận được những đánh giá, phản hồi từ các chuyên gia trong lĩnh vực.
Những lưu ý khi thực hiện bài nghiên cứu khoa học
- Luôn tuân thủ các quy tắc và nguyên tắc đạo đức nghiên cứu khoa học.
- Tìm kiếm và sử dụng các tài liệu đáng tin cậy và có nguồn gốc rõ ràng.
- Chọn phương pháp nghiên cứu phù hợp với mục đích và câu hỏi nghiên cứu của bạn.
- Kiểm tra lại tính chính xác và độ tin cậy của dữ liệu trước khi phân tích.
- Luôn ghi nhận và trích dẫn đầy đủ các nguồn tham khảo trong bài nghiên cứu của bạn.
Các ví dụ về bài nghiên cứu khoa học
- Nghiên cứu về ảnh hưởng của việc sử dụng điện thoại di động đến sức khỏe tâm lý của giới trẻ.
- Nghiên cứu về hiệu quả của việc áp dụng phương pháp học tập tích cực trong giảng dạy tiếng Anh cho học sinh cấp 2.
- Nghiên cứu về tác động của việc sử dụng mạng xã hội đến sự phát triển kinh tế của doanh nghiệp.
Một số tài liệu về phương pháp nghiên cứu khoa học tham khảo
- Nguyễn Thị Hồng Vân (2016), “Phương pháp nghiên cứu khoa học”, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.
- Lê Văn Trung (2017), “Phương pháp nghiên cứu khoa học và ứng dụng trong giáo dục”, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội.
- Nguyễn Thị Thu Hà (2018), “Các phương pháp nghiên cứu khoa học trong kinh tế học”, NXB Chính trị quốc gia.
- Nguyễn Thị Thu Hà (2019), “Nghiên cứu khoa học: Từ lý thuyết đến thực tiễn”, NXB Giáo dục Việt Nam.
Tổng quan về quá trình thực hiện nghiên cứu khoa học
Quá trình thực hiện một nghiên cứu khoa học có thể được chia thành 6 bước chính: xác định chủ đề và đặt câu hỏi nghiên cứu, tìm kiếm và đánh giá tài liệu, xây dựng bản cương lĩnh nghiên cứu, thu thập dữ liệu, phân tích số liệu và báo cáo kết quả. Trong quá trình này, việc tuân thủ các nguyên tắc và quy tắc đạo đức nghiên cứu khoa học là vô cùng quan trọng để đảm bảo tính chính xác và đáng tin cậy của kết quả. Ngoài ra, việc sử dụng các phương pháp và công cụ phù hợp cũng đóng vai trò quan trọng trong quá trình thực hiện nghiên cứu khoa học.
Hy vọng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về quá trình thực hiện nghiên cứu khoa học và có thể áp dụng thành công vào công việc của mình.
Nếu các bạn thấy bài viết này hữu ích, hãy chia sẻ cho bạn bè của mình để cùng biết nhé!