Những người yêu thích văn hóa Trung Hoa nói chung và phim ảnh Trung Quốc nói riêng chắc đã quá quen với câu thơ “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song”, nhưng xuất xứ thật sự của nó thì rất ít người biết.
Chỉ cần gõ câu thơ “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song” vào thanh tìm kiếm của Google, chúng ta sẽ tìm thấy rất nhiều kết quả giải thích về ý nghĩa cũng như gốc gác của nó. Tuy nhiên, dạo một vòng thì các bài viết đều chỉ nói được chung chung rằng đây vốn là một câu trong bài “Khởi liệu uyên ương bổng” (岂料鸳鸯棒), là một bài thơ cổ khuyết danh, ý chỉ quân tử thanh tao như ngọc sáng, trên đời khó gặp người thứ hai.
Chính vì câu thơ có ý nghĩa đẹp đẽ như vậy, đồng thời phần vần điệu cũng hết sức êm tai, nên nó đã được rất nhiều người từ Trung sang Việt trích dẫn. Không chỉ trong các bài viết thông thường mà cả trong các artworks, chỉ cần đề cập tới thanh niên tuấn tú phi phàm thì tác giả sẽ chọn câu này để ngụ ý. Câu thơ quen thuộc đến mức không cần phải biết nguyên gốc chữ Hán thì người đọc cũng biết mình đang “diện kiến” một trang anh tuấn rồi.
Thế nhưng sự thực thì câu thơ trên không phải nằm trong một bài thơ cổ và cũng có tên tác giả hẳn hoi, thậm chí tác giả vẫn còn sống! Vậy thông tin cụ thể ra sao? Hôm nay hãy cùng BlogAnChoi tìm hiểu xuất xứ thật sự của câu thơ này nhé.
Câu chuyện tình buồn thê lương
Nguyên gốc câu thơ “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song” thực ra là ngược lại: “Công tử thế vô song, mạch thượng quân như ngọc”. Toàn bộ bài thơ “Khởi liệu uyên ương bổng” (岂料鸳鸯棒) có câu thơ trên gồm 10 câu, mỗi câu ghép 2 vế 5 chữ phỏng theo thể ngũ ngôn cổ phong như sau:
岂料鸳鸯棒
青楼斜影疏，良人如初顾。
纤手如玉脂，淡妆胜罗敷。
引君入香堂，言词论今古。
君心城切切，妾意情楚楚。
盟定三生约，共谱月下曲。
岂料鸳鸯棒，分飞相思苦。
纵有抱柱信，不能容世俗。
君子世无双，陌上人如玉。
不能同世生，但求同归土
Khởi liệu uyên ương bổng
Thanh lâu tà ảnh sơ, lương nhân như sơ cố.
Tiêm thủ như ngọc chi, đạm trang thắng La Phu.
Dẫn quân nhập hương đường, ngôn từ luận kim cổ.
Quân tâm thành thiết thiết, thiếp ý tình sở sở.
Minh định tam sinh ước, cộng phổ nguyệt hạ khúc.
Khởi liệu uyên ương bổng, phân phi tương tư khổ.
Tung hữu bão trụ tín, bất năng dung thế tục.
Quân tử thế vô song, mạch thượng nhân như ngọc.
Bất năng đồng thế sinh, đãn cầu đồng quy thổ
Dịch nghĩa:
Làm sao lường được gậy đánh uyên ương*
Cửa sổ thanh lâu ngả bóng thưa thớt, lương nhân** vẫn như lúc ban đầu
Ngón tay như cành lá chạm khắc từ ngọc, trang điểm giản dị cũng có thể vượt trội hơn mỹ nhân danh tiếng***
Đưa chàng vào hương phòng****, cùng bàn chuyện xưa nay
Tình ý của chàng khắc sâu như vết cắt trong tim, tình ý của thiếp rõ ràng
Thề ba kiếp bên nhau, cùng hòa nhạc dưới trăng
Đâu hay rằng có chuyện chia ly, gây xa cách khiến tương tư khổ sở
Bản thân giữ lòng tin son sắt, nhưng người đời không cảm thông cho
Người quân tử trên đời không có hai, bước đi trên đường đẹp như ngọc
Không thể bên nhau lúc còn sống, vậy thì xin được chôn cùng một mộ
Giải thích một số từ đặc biệt trong bài thơ:
*Gậy đánh uyên ương ý chỉ tai ương chia rẽ những người yêu nhau.
**“Lương nhân là từ phụ nữ dùng để nói về chồng hoặc người đã có hôn ước với mình.
***Bản chữ Hán nhắc đến La Phu, là một người con gái đẹp được miêu tả trong bài thơ cổ rất nổi tiếng “Mạch thượng tang”.
****Hương phòng nghĩa đen là căn phòng tẩm hương thơm, ý chỉ phòng riêng của phụ nữ.
Tạm dịch thơ:
Nghĩ chuyện chia ly
Lầu hương ngả bóng rồi, người ngoảnh đầu vẫn vậy
Cành son trên bàn tay, giản dị cũng hơn ai
Phòng xuân đưa chàng tới, chuyện xưa nay ngẫm ngợi
Chàng khắc tự trong tâm, thiếp không giấu ý tình
Dưới trăng cùng hòa điệu, một lời thề ba kiếp
Đâu ngờ đời phân ly, gây chia biệt sầu bi
Dù son sắt giữ lòng, nhân thế chẳng bao dung
Quân tử nào có hai, đứng trên đường tựa ngọc
Khó bên nhau lúc sống, huyệt mộ nguyện chôn cùng
Như vậy, bài thơ là tâm tình của một người phụ nữ đang chịu cảnh chia ly trong tình yêu. Dù đôi lứa hòa hợp từ tình cảm đến sở thích, cũng đã thề nguyện cùng nhau nhưng lại gặp phải cảnh trái ngang. Nỗi buồn thê lương thấm đẫm từng câu thơ, và mong ước của nàng ở kết bài đã cho thấy sự tuyệt vọng tột cùng: Nàng không còn dám nghĩ đến hạnh phúc ở trần gian, chỉ cần được an táng chung với người yêu để bên nhau là thỏa lòng rồi.
Sự thật về bài “thơ cổ khuyết danh”
Như vậy, “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song” không đơn thuần miêu tả vẻ đẹp và tư chất hiếm thấy của người quân tử, mà còn chất chứa tình cảm sâu sắc cùng nỗi nhớ mong buồn bã của cô gái có thân phận đặc biệt. Vì bài thơ là tiếng lòng của người con gái, có thể hiểu câu thơ theo nghĩa: Trong mắt kẻ đang yêu thì người yêu luôn là đẹp nhất, không ai sánh bằng.
Chưa dừng lại ở đó, xuất xứ của câu thơ nổi tiếng này cũng là điều đáng nói. Bài thơ “Khởi liệu uyên ương bổng” không phải là thơ cổ, cũng không phải khuyết danh. Nó vốn là một phần trong tiểu thuyết Mộc ngọc thành ước (木玉成约) của tác giả Thập Tứ Khuyết (十四阙). Nhà văn này cũng là nhà văn hiện đại.
Vì bản thân câu thơ “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song” có ý nghĩa quá đẹp đẽ, khái quát, nên đã được sử dụng rất nhiều trong các văn bản sau này, đơn thuần để chỉ vẻ đẹp nổi bật của trang nam tử và bỏ qua cảm quan buồn thương, tuyệt vọng của toàn bộ bài thơ gốc.
Từ bài thơ diễn tả nỗi niềm của một cô gái, câu thơ đã trở nên phổ biến trong văn hóa đại chúng. Có thể nói không quá lời rằng bất kỳ fandom của nghệ sĩ nam nào cũng từng dùng câu thơ này để nói về idol của mình.
Tiểu thuyết Tấn Giang có một tiểu thuyết lấy tên Mạch thượng quân như ngọc của tác giả Ngự Tỉnh Phanh Hương, đã xuất bản thành sách năm 2021.
Cùng năm 2021, cũng có bộ phim Mạch thượng quân như ngọc được sản xuất, do Tiêu Yến, Trạch Tử Lộ, Thịnh Anh Hào,… tham gia diễn xuất. Phim đã được phát sóng trên Iqiyi.
Như vậy, câu thơ “Mạch thượng nhân như ngọc, công tử thế vô song” có xuất xứ rõ ràng hẳn hoi. Mong rằng những thông tin nói trên sẽ giúp ích cho quá trình sử dụng câu thơ sau này.
Cùng theo dõi BlogAnChoi để cập nhật những thông tin thú vị khác nhé!
