Giao thừa cũng là thời điểm trời đất giao hòa, để vạn vật sinh sôi và bừng sức sống. Thế nên, hầu như tất cả các gia đình Việt đều xem đêm giao thừa là quan trọng nhất trong 3 ngày tết. Nghi thức cúng giao thừa cũng là nét đẹp của văn hóa được gìn giữ từ hàng nghìn năm qua.
Nghi thức cúng giao thừa hay còn gọi là cúng trừ tịch được tiến hành vào giờ chính Tý, tức 12 giờ đêm 30 tháng Chạp. Thông thường, chỉ những người đàn ông trong nhà mới phụ trách việc thắp hương làm lễ. Đây cũng là một điều mang đậm nét văn hóa Á Đông, khi nam giới đại diện cho dương khí, là trụ cột của gia đình.
Ý nghĩa cúng giao thừa là bỏ hết những điều xấu của năm cũ, đón những điều tốt cho cả gia đình. Bởi giao thừa của năm âm lịch được xem là thiêng liêng, có ngụ ý tống cựu nghênh tân (đưa cũ rước mới).
Ý nghĩa của việc cúng giao thừa ngoài trời để tiễn điều xấu, đón điều mới tốt đẹp. Bởi theo quan niệm dân gian, mỗi năm đều có một ông hành khiển trông coi việc trần; đúng lúc giao thừa, ông tiền nhiệm sẽ bàn giao công việc cho ông kế nhiệm. Vì vậy, ý nghĩa cúng giao thừa ngoài trời để các ông chứng giám lòng thành kính của gia chủ.
Bên cạnh đó, ý nghĩa cúng giao thừa trong nhà cũng quan trọng. Vì người Việt cũng tin rằng mọi điềm hay, dở xảy ra vào giây phút chuyển giao của đất trời có liên quan tới mọi sự hay, dở của cả năm mới.
Cúng giao thừa là một nghi lễ rất quan trọng trong dịp Tết nguyên đán. Để đón may mắn và những điều tốt đẹp, gia đình luôn hạnh phúc, thuận hòa, cần cúng cả ngoài trời và trong nhà. Theo phong tục truyền thống, cần làm 2 lễ cúng riêng.
Khi đến giờ, thực hiện nghi lễ cúng giao thừa ngoài trời trước nhằm tiến quan hành khiển cũ, đón quan hành khiển mới. Mâm lễ cúng ngoài trời được bày lên bàn ở trước cửa nhà. Người chủ gia đình sẽ thắp đèn, rót rượu, rót trà, và đọc văn khấn.
Sau khi cúng ngoài trời xong sẽ cúng giao thừa trong nhà. Mâm lễ cúng sẽ được bày lên bàn thờ, hoặc bàn riêng trước bàn thờ nếu nhiều món. Dân gian cũng quan niệm rằng, không được quên thắp hương cúng Thần Bếp bởi ông là vị thần cai quản mọi việc trong gia đình.
Lưu ý: Không đốt tiền âm phủ trong lễ đón giao thừa để tránh các vong âm lai vãng
Sau khi cúng ngoài trời xong sẽ cúng giao thừa trong nhà. Mâm lễ cúng sẽ được bày lên bàn thờ, hoặc bàn riêng trước bàn thờ nếu nhiều món.
Ngoài ra, gia chủ có thể chuẩn bị mâm lễ mặn hoặc mâm lễ chay tùy vào điều kiện, hoàn cảnh cũng như quan điểm. Thông thường, người dân sẽ chuẩn bị mâm lễ mặn với các món ăn như: Gà luộc, heo quay, xôi mặn, giò lụa… Còn nếu làm cỗ chay, gia chủ có thể chuẩn bị các món xôi chè, bánh, gỏi chay, giò chay…
Dân gian cũng quan niệm rằng, không được quên thắp hương cúng Thần Bếp. Bởi ông là vị thần cai quản mọi việc trong gia đình.
1. Văn khấn khi đốt nến chuẩn bị cúng giao thừa:
Khởi tâm thắp nến
Hào quang sáng bừng
Tâm thân thanh tịnh
Gạt bỏ phiền ưu
Thái thượng đại đan
Từ quang phổ chiếu
Thần Tiên chứng đàn
Đọc kinh khi thắp nhang:
Hương phần bảo đỉnh
Khí đạt huyền không
Thần nhân hợp nhất
Yết kiến nguyệt cung
Thần thông linh hiển
Pháp hiện cửu vân
Đan điền linh tụ
Tâm quy mệnh lễ
Cáo hạ thần Tiên…
2. Văn khấn cúng giao thừa
Kính lạy Thượng Đế
Kính lạy Hỗn Côn Sư Tổ
Kính lạy Hồng Quân Lão Tổ
Kính lạy chư vị Đại Đế ở ngoại thiên
Kính lạy Ngọc Hoàng Đại Đế
Kính lạy Đông phương Thanh Đế, Nam phương Xích Đế, Tây phương Bạch Đế, Bắc phương Hắc Đế.
Kính lạy Tam Thanh Sư Tổ, Nguyên Thuỷ Thiên Tôn, Đạo Đức Thiên Tôn, Linh Bảo Thiên Tôn.
Kính lạy Càn Khôn đại chiến thần Cửu Thiên Huyền Nữ, Thái Thượng Lão Quân, Huyền Thiên Trấn Vũ.
Kính lạy chính nhất tổng quản đại Thần Tài.
Kính lạy: Thượng đàm thần tướng thiên thiên tướng. Trung đàm thần tướng thiên thiên binh. Hạ đàm thần tướng thiên thiên mã.
Kính lạy Tứ Hải Long Vương. Kính lạy tứ đức Thánh Mẫu.
Kính lạy chư vị Sơn thần, Long thần, Thổ địa, Thổ công táo quân, Thổ kỳ, cùng chư vị thần tiên trong tam giới hạ đàn chứng giám.
Kính lạy cựu niên hành khiển, cựu hành binh chi thần, cựu phán quan.
Kính lạy đương niên hành khiển, đương niên hành binh chi thần, đương niên phán quan.
Giờ phút giao thừa năm …. chuyển sang năm mới năm …., tín chủ con tên là… sinh ngày… tháng… năm… Nguyên quán… hiện thường trú tại…
Vào giờ phút linh thiêng này trước sự giám tra của chư ngài Nhị Thập Bát Tú Tinh Quân, Trị Niên Thái Tuế Tinh Quân, chư ngài Tào Quan cùng chư ngài Thần Tiên, Phật Thánh Mẫu trong tam giới. Con xin phép được tạ ơn và dâng lễ cung thỉnh tiễn nghinh cựu niên hành khiển và kính rước chư vị đương niên hành khiển, đương niên hành binh chi thần, đương niên phán quan.
Các ngài đã vâng mệnh Ngọc Hoàng Đại Đế, giám tra trần thế thị sát muôn dân, trước là tiêu trừ nghiệp chướng giải hạn trừ tà, sau là ban tài ban lộc ban phúc ban thọ và sự bình an cho muôn dân thiên hạ.
Con xin kính mời các ngài cựu niên hành khiển, kính mời các ngài đương niên hành khiển, hạ đàn chứng giám cho tấm lòng kính lễ của con.
3. Văn khấn khi hạ lễ:
Con xin đa tạ chư ngài Tinh Quân, chư ngài Thần Tiên Phật Thánh Mẫu cùng cựu niên hành khiển đã ban ơn, ban phước lộc, sức khoẻ và sự bình an cho muôn dân trong năm qua.
Kính lạy chư ngài, chúng con lòng thành sửa soạn lễ vật tiền vàng cùng sơn hào hải vị, hoa quả, rượu trà nhang đăng, thỉnh cầu bái mời Thượng Đế cùng chư ngài thụ hưởng chứng giám, phù hộ cho bách gia trăm họ cùng gia đình chúng con luôn được mạnh khoẻ hạnh phúc, an khang, tài lộc như ý, vận khí hanh thông.
Cầu cho đất nước Việt Nam luôn được nhân an vật thịnh, cầu tài tài đến, cầu phúc phúc lai, cầu lộc lộc tồn, hưởng vinh thụ huệ, thế thế chi an, thiên thiên thu, vạn vạn tuế.
Chúng con xin nguyện tu tâm dưỡng tính làm điều tốt đẹp mang lại lợi ích cho quê hương cho đất nước cho nhân dân, trước là kính lễ Thượng Đế cùng chư ngài, sau là báo ơn chư vị Đế Vương Việt Nam cùng gia tiên dòng tộc.
Chúng con nguyện một lòng xây dựng quê hương, xây dựng đất nước giàu đẹp, hùng mạnh, đoàn kết, thân ái, hoà bình.
Kính mong Thượng Đế, cùng chư ngài Thần Tiên, Phật Thánh Mẫu cai quản 10 phương tam giới, cùng chư vị đế vương Việt Nam và tổ tiên Bách Việt chứng giám cho tấm lòng thành kính của chúng con.
Chúng con xin đa tạ, chúng con xin đa tạ, chúng con xin đa tạ.
(Cúng xong thì bái lạy 9 lạy, sau đó bái lạy đủ 8 hướng mỗi hướng một lạy. Cuối cùng quay mặt vào hướng ban thờ gia tiên bái vọng thêm một lạy nữa. Lùi ra ba bước mới được đi. )
Nam mô A di đà Phật (3 lần)
Con kính lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương
Con kính lạy Đức Đương Lai Hạ Sinh Di Lặc Tôn Phật
Con kính lạy Đức Bồ-tát Quán Thế Âm cứu nạn cứu khổ chúng sinh
Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần
Con kính lạy các ngài Ngũ phương, Ngũ hổ, Long mạch, Táo quân, chư vị Tôn thần.
Con kính lạy các cụ tổ tiên nội – ngoại chư vị tiên linh
Nay là phút giao thừa năm Bính Thân với năm Đinh Dậu, chúng con là: …………….., sinh năm: ………, hành canh: ……….. tuổi, cư ngụ tại số nhà: ………, ấp/khu phố: ……….., xã/phường: ……….., quận/huyện: …………………., tỉnh/thành phố: ……………………
Phút giao thừa vừa tới, nay theo vận luật, tống cựu nghênh tân, giờ Tý đầu xuân, đón mừng Nguyên đán, chúng con thành tâm, tu biện hương hoa phẩm vật, nghi lễ cung trần, dâng lên trước án, cúng dàng Phật- Thánh, dâng hiến tôn Thần, tiến cúng Tổ tiên, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời:
Ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại vương, ngài Bản xứ Thần linh Thổ địa, Hỷ Thần, Phúc đức chính Thần, ngài Ngũ phương, Ngũ thổ, Long mạch Tài Thần, các ngài bản gia Táo phủ Thần quân và chư vị Thần linh cai quản ở trong xứ này. Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.
Con lại kính mời, các cụ tiên linh, Cao tằng Tổ khảo, Cao tằng Tổ tỷ, Bá thúc đệ huynh, Cô di tỷ muội, nội tộc, ngoại tộc, chư vị hương linh, cúi xin giáng phó linh sàng hâm hưởng lễ vật. Tín chủ lại kính mời các vị vong linh tiền chủ, hậu chủ, y thảo thụ mộc ở trong đất này, nhân tiết giao thừa, giáng lâm trước án, chiêm ngưỡng tân xuân, thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho chúng con, tân niên khang thái, ngày đêm tốt lành, thời thời được chữ bình an, gia đạo hưng long, thịnh vượng.
Giải tấm lòng thành cúi xin chứng giám.
Phục duy cẩn cáo!
Cúng lgiao thừa là việc làm tốt nhưng chúng ta cần hiểu bản chất thực sự của việc cúng lễ. Không phải cứ bày mâm cao, cỗ đầy thì sẽ được quan Hành Khiển (ông Thần mà dân gian quan niệm là vị Thần điều khiển các việc của gia đình trong năm) phù hộ cho gia đình may mắn cả năm. Mà may mắn, phúc lộc phải xuất phát từ chính bản thân mỗi người, tu tập để được phúc báu, nếu bạc phúc thì không thể có lộc.
Mong rằng quý vị hãy chia sẻ rộng rãi cách cúng giao thừa vừa đơn giản, đầy đủ lại mang đến nhiều may mắn, phúc lộc trong năm mới.
Một số thông tin khác rất hữu ích có thể bạn quan tâm: