Rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic Personality Disorder) là gì?

Bạn có bao giờ gặp một người luôn muốn trở thành tâm điểm của mọi sự chú ý? Họ có thể biểu cảm mạnh mẽ, hành động kịch tính hoặc luôn tìm cách thu hút ánh nhìn từ những người xung quanh. Đây có thể là dấu hiệu của rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic Personality Disorder – HPD), một tình trạng tâm lý ít được biết đến nhưng ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của người mắc phải và những người xung quanh. Trong xã hội hiện đại, khi sức khỏe tâm lý ngày càng được chú trọng, việc hiểu rõ về các rối loạn nhân cách như HPD không chỉ giúp bạn nhận diện các hành vi bất thường mà còn hỗ trợ người thân hoặc chính bản thân mình tìm kiếm sự trợ giúp kịp thời. Vậy HPD là gì? Tại sao nó lại quan trọng? Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá chi tiết về rối loạn nhân cách kịch tính, từ định nghĩa, triệu chứng, đến cách nó ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày. Nếu bạn đang tò mò về cách nhận biết HPD, nguyên nhân gây ra nó hoặc cách hỗ trợ người mắc phải, bài viết này sẽ cung cấp thông tin đầy đủ, dễ hiểu và thực tế. Hãy cùng tìm hiểu để trang bị kiến thức và xây dựng một cuộc sống lành mạnh hơn!

Rối loạn nhân cách kịch tính là gì?

Rối loạn nhân cách kịch tính (Histrionic Personality Disorder) là một loại rối loạn nhân cách thuộc nhóm B theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ. Nhóm B bao gồm các rối loạn đặc trưng bởi cảm xúc không ổn định, hành vi bốc đồng và thường gây khó khăn trong các mối quan hệ xã hội. Với HPD, người mắc phải thường có nhu cầu mãnh liệt được chú ý, thể hiện cảm xúc một cách phóng đại và đôi khi hành động theo cách kịch tính hoặc quyến rũ không phù hợp.

HPD không chỉ là việc “thích được chú ý” như nhiều người lầm tưởng. Đây là một tình trạng tâm lý phức tạp, ảnh hưởng đến cách một người suy nghĩ, cảm nhận và tương tác với thế giới xung quanh. Những hành vi này thường bắt đầu từ tuổi thiếu niên hoặc đầu tuổi trưởng thành và kéo dài trong suốt cuộc đời nếu không được điều trị.

Tỷ lệ xuất hiện

Theo các nghiên cứu, rối loạn nhân cách kịch tính ảnh hưởng đến khoảng 1-3% dân số trên toàn cầu. Tình trạng này được chẩn đoán phổ biến hơn ở phụ nữ so với nam giới, nhưng một số chuyên gia cho rằng điều này có thể do định kiến giới trong chẩn đoán. Ví dụ, hành vi quyến rũ hoặc biểu cảm cảm xúc mạnh mẽ ở phụ nữ có thể dễ bị gắn nhãn HPD hơn so với nam giới.

Rối loạn nhân cách kịch tính khác gì với tính cách yêu thích sự chú ý thông thường?

Không phải ai thích được chú ý cũng mắc rối loạn nhân cách kịch tính. Sự khác biệt nằm ở mức độ và tính chất của hành vi. Với rối loạn nhân cách kịch tính, nhu cầu được chú ý là bắt buộc, lặp đi lặp lại và thường gây ra vấn đề trong các mối quan hệ cá nhân, công việc hoặc cuộc sống hàng ngày. Trong khi đó, một người có tính cách hướng ngoại hoặc yêu thích sự chú ý vẫn có thể kiểm soát hành vi của mình và không cảm thấy bất an khi không được chú ý.

Ví dụ thực tế: Một người mắc rối loạn nhân cách kịch tính có thể làm gián đoạn một cuộc họp chỉ để kể một câu chuyện cá nhân nhằm thu hút sự chú ý, trong khi một người bình thường có thể chờ đến thời điểm thích hợp để chia sẻ.

Dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn nhân cách kịch tính

Hiểu rõ các dấu hiệu và triệu chứng của rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) là bước đầu tiên để nhận diện tình trạng này, dù ở bản thân hay người xung quanh. Những người mắc HPD thường có các hành vi và cảm xúc đặc trưng, dễ nhận thấy nhưng đôi khi bị nhầm lẫn với tính cách hướng ngoại hoặc yêu thích sự chú ý thông thường. Dưới đây là các triệu chứng chính của HPD, dựa trên tiêu chuẩn chẩn đoán của Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5).

• Tìm kiếm sự chú ý liên tục: Người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường cảm thấy khó chịu hoặc bất an khi không phải là trung tâm của sự chú ý. Họ có thể làm gián đoạn cuộc trò chuyện, kể những câu chuyện phóng đại hoặc hành động kịch tính để thu hút ánh nhìn. Ví dụ: Một người có thể cố ý mặc trang phục nổi bật hoặc kể chuyện cá nhân trong một buổi họp công việc để mọi người tập trung vào họ.
• Hành vi quyến rũ hoặc khiêu khích không phù hợp: Họ thường sử dụng ngoại hình, cử chỉ, hoặc lời nói quyến rũ trong các bối cảnh không phù hợp, như trong môi trường công việc hoặc với người lạ. Ví dụ: Một người mắc HPD có thể cư xử quá thân mật hoặc với đồng nghiệp trong một cuộc họp nghiêm túc.
• Cảm xúc nông cạn và thay đổi nhanh chóng: Cảm xúc của họ thường được thể hiện một cách phóng đại, kịch tính nhưng thiếu chiều sâu hoặc chân thực. Họ có thể chuyển từ vui vẻ sang buồn bã chỉ trong vài phút mà không có lý do rõ ràng.
• Tập trung vào ngoại hình: Người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường chú trọng quá mức vào việc sử dụng ngoại hình để thu hút sự chú ý, như mặc trang phục bắt mắt hoặc chăm chút ngoại hình một cách thái quá.
• Ngôn ngữ biểu cảm nhưng thiếu chi tiết: Khi nói chuyện, họ thường sử dụng ngôn ngữ cảm xúc, kịch tính nhưng nội dung lại chung chung, thiếu cụ thể. Ví dụ: Thay vì mô tả chi tiết một sự kiện, họ có thể nói: “Nó thật sự tuyệt vời, bạn không thể tưởng tượng được đâu!”
• Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác: Họ dễ bị tác động bởi ý kiến, cảm xúc của người xung quanh hoặc hoàn cảnh, dẫn đến hành vi thiếu nhất quán.
• Hiểu sai về mối quan hệ: Người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường tin rằng các mối quan hệ của họ thân thiết hơn thực tế. Ví dụ, họ có thể gọi một người quen là “bạn thân” sau vài lần gặp gỡ.

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ

Hiểu được nguyên nhân và yếu tố nguy cơ của rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) là điều cần thiết để nhận diện và hỗ trợ người mắc phải. Mặc dù nguyên nhân chính xác của HPD vẫn chưa được xác định rõ ràng, các nghiên cứu cho thấy tình trạng này là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, môi trường và trải nghiệm cá nhân.

Nguyên nhân của rối loạn nhân cách kịch tính

• Yếu tố di truyền: Có bằng chứng cho thấy HPD có thể liên quan đến yếu tố di truyền. Nếu trong gia đình có tiền sử mắc các rối loạn nhân cách (như rối loạn nhân cách ái kỷ hoặc ranh giới) hoặc các vấn đề sức khỏe tâm lý khác, nguy cơ mắc rối loạn nhân cách kịch tính có thể cao hơn.
• Yếu tố môi trường: Môi trường nuôi dưỡng trong thời thơ ấu đóng vai trò quan trọng. Một số yếu tố môi trường có thể góp phần gây ra HPD bao gồm:
• Thiếu sự chú ý hoặc bỏ rơi: Trẻ em không nhận được đủ sự quan tâm từ cha mẹ hoặc người chăm sóc có thể phát triển các hành vi kịch tính để thu hút sự chú ý.
• Khen thưởng quá mức cho hành vi kịch tính: Nếu trẻ được khen ngợi hoặc chú ý nhiều khi thể hiện hành vi biểu cảm, quyến rũ hoặc phóng đại, điều này có thể củng cố các hành vi liên quan đến rối loạn nhân cách kịch tính.
• Trải nghiệm tiêu cực: Các sự kiện đau buồn như lạm dụng, mất mát hoặc xung đột gia đình có thể ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách.
• Yếu tố văn hóa và xã hội: Trong một số nền văn hóa, việc thể hiện cảm xúc mạnh mẽ hoặc hành vi quyến rũ có thể được coi là bình thường, nhưng khi vượt quá giới hạn, chúng có thể trở thành dấu hiệu của HPD.

Yếu tố nguy cơ

• Giới tính: Rối loạn nhân cách kịch tính được chẩn đoán phổ biến hơn ở phụ nữ, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng điều này có thể do định kiến giới. Ví dụ, hành vi quyến rũ hoặc biểu cảm cảm xúc ở phụ nữ thường dễ bị gắn nhãn là HPD hơn so với nam giới.
• Các rối loạn tâm lý đi kèm: Người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường có nguy cơ cao mắc các rối loạn khác như trầm cảm, lo âu hoặc rối loạn nhân cách khác (như rối loạn nhân cách ái kỷ hoặc ranh giới).
• Môi trường xã hội: Sống trong môi trường khuyến khích sự cạnh tranh về sự chú ý (ví dụ, trong các ngành giải trí hoặc truyền thông) có thể làm tăng nguy cơ phát triển các hành vi liên quan đến rối loạn nhân cách kịch tính.

Rối loạn nhân cách kịch tính có thể phòng ngừa được không?

Vì rối loạn nhân cách kịch tính có liên quan đến cả yếu tố di truyền và môi trường, việc phòng ngừa hoàn toàn là rất khó. Tuy nhiên, việc xây dựng một môi trường nuôi dưỡng lành mạnh, khuyến khích sự tự tin và các mối quan hệ cân bằng trong thời thơ ấu có thể giảm nguy cơ phát triển rối loạn này. Ngoài ra, nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường và tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia tâm lý cũng là cách hiệu quả để quản lý các yếu tố nguy cơ.

Rối loạn nhân cách kịch tính ảnh hưởng như thế nào đến cuộc sống?

Rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) không chỉ ảnh hưởng đến người mắc phải mà còn tác động đến những người xung quanh, bao gồm gia đình, bạn bè, và đồng nghiệp. Những hành vi đặc trưng của HPD, như nhu cầu được chú ý liên tục, cảm xúc phóng đại, hay hành vi quyến rũ không phù hợp, có thể gây ra nhiều thách thức trong các khía cạnh của cuộc sống. Dưới đây là cách HPD ảnh hưởng đến cả cá nhân và những người liên quan.

Đối với người mắc rối loạn nhân cách kịch tính

• Khó duy trì mối quan hệ lâu dài: Người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường tìm kiếm sự chú ý và xác nhận từ người khác, dẫn đến việc họ có thể hiểu sai mức độ thân thiết trong các mối quan hệ. Điều này khiến các mối quan hệ cá nhân, như tình bạn hoặc tình yêu, dễ bị đổ vỡ khi đối phương cảm thấy bị áp lực hoặc mệt mỏi vì nhu cầu chú ý liên tục. Ví dụ: Một người mắc HPD có thể cảm thấy bị tổn thương sâu sắc nếu bạn bè không đáp ứng ngay lập tức nhu cầu được chú ý của họ, dẫn đến tranh cãi hoặc chia cách.
• Cảm giác trống rỗng hoặc buồn bã: Khi không nhận được sự chú ý, người mắc HPD có thể cảm thấy cô đơn, trống rỗng, hoặc thậm chí rơi vào trạng thái trầm cảm. Nhu cầu được công nhận trở thành động lực chính trong hành vi của họ, khiến họ khó tìm thấy sự hài lòng nội tại.
• Khó khăn trong công việc: Hành vi kịch tính, thiếu tập trung, hoặc tìm kiếm sự chú ý không đúng lúc có thể gây trở ngại trong môi trường làm việc. Họ có thể gặp khó khăn trong việc hoàn thành nhiệm vụ hoặc hợp tác hiệu quả với đồng nghiệp. Ví dụ: Một người mắc HPD có thể làm gián đoạn cuộc họp để kể một câu chuyện cá nhân, gây ảnh hưởng đến hiệu suất công việc của cả đội.
• Tăng nguy cơ rối loạn tâm lý khác: Rối loạn nhân cách kịch tính thường đi kèm với các vấn đề như trầm cảm, lo âu, hoặc rối loạn nhân cách khác, làm phức tạp thêm chất lượng cuộc sống.

Đối với người xung quanh

• Mệt mỏi trong giao tiếp: Nhu cầu chú ý liên tục và cảm xúc phóng đại của người mắc rối loạn nhân cách kịch tính có thể khiến bạn bè, gia đình, hoặc đồng nghiệp cảm thấy kiệt sức. Họ có thể cảm thấy bị áp lực phải liên tục đáp ứng nhu cầu của người mắc HPD.
• Hiểu lầm trong mối quan hệ: Hành vi quyến rũ hoặc thân mật quá mức của người mắc rối loạn nhân cách kịch tính có thể bị hiểu nhầm là tín hiệu tình cảm, dẫn đến xung đột hoặc kỳ vọng không thực tế trong các mối quan hệ.
• Khó đặt ranh giới: Những người xung quanh có thể gặp khó khăn trong việc thiết lập ranh giới lành mạnh, vì người mắc rối loạn nhân cách kịch tính thường phản ứng mạnh mẽ khi cảm thấy bị phớt lờ hoặc từ chối.

Chẩn đoán và điều trị

Việc chẩn đoán và điều trị rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) đòi hỏi sự can thiệp của các chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần. Mặc dù HPD là một tình trạng kéo dài và phức tạp, các phương pháp điều trị phù hợp có thể giúp người mắc phải quản lý triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Dưới đây là thông tin chi tiết về quy trình chẩn đoán và các lựa chọn điều trị.

Chẩn đoán rối loạn nhân cách kịch tính

Rối loạn nhân cách kịch tính được chẩn đoán bởi chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần dựa trên tiêu chuẩn của DSM-5. Để được chẩn đoán rối loạn nhân cách kịch tính, một người cần thể hiện ít nhất 5 trong 8 triệu chứng đặc trưng, bao gồm:

• Cảm thấy khó chịu khi không được chú ý.
• Hành vi quyến rũ hoặc khiêu khích không phù hợp.
• Cảm xúc nông cạn, thay đổi nhanh chóng.
• Sử dụng ngoại hình để thu hút sự chú ý.
• Ngôn ngữ biểu cảm nhưng thiếu chi tiết.
• Dễ bị ảnh hưởng bởi người khác hoặc hoàn cảnh.
• Hiểu sai mức độ thân thiết trong mối quan hệ.
• Hành vi kịch tính, phóng đại.

Chẩn đoán cũng bao gồm việc loại trừ các rối loạn khác có triệu chứng tương tự, như rối loạn nhân cách ái kỷ, rối loạn nhân cách ranh giới, hoặc các vấn đề tâm lý khác như rối loạn lưỡng cực.

Điều trị rối loạn nhân cách kịch tính

Mặc dù không có cách chữa trị hoàn toàn cho rối loạn nhân cách kịch tính, các phương pháp điều trị có thể giúp người mắc phải kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Tâm lý trị liệu

Đây là phương pháp điều trị chính cho rối loạn nhân cách kịch tính. Các loại liệu pháp phổ biến bao gồm:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Giúp người mắc HPD nhận diện và thay đổi các mô hình suy nghĩ, hành vi không lành mạnh, như nhu cầu tìm kiếm sự chú ý quá mức.
• Liệu pháp tâm động học: Tập trung vào việc khám phá các trải nghiệm thời thơ ấu hoặc xung đột tiềm thức có thể góp phần hình thành HPD.
• Liệu pháp nhóm: Có thể giúp người mắc HPD học cách tương tác xã hội một cách lành mạnh hơn, nhưng cần được giám sát để tránh hành vi tìm kiếm sự chú ý trong nhóm.

Thuốc

Không có loại thuốc nào đặc trị rối loạn nhân cách kịch tính. Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn thuốc để điều trị các triệu chứng đi kèm, như:

• Thuốc chống trầm cảm cho các triệu chứng trầm cảm.
• Thuốc chống lo âu để giảm căng thẳng hoặc lo lắng.
• Việc sử dụng thuốc cần được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ tâm thần.

Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng

• Khuyến khích người mắc rối loạn nhân cách kịch tính tham gia trị liệu.
• Học cách đặt ranh giới rõ ràng để tránh khuyến khích các hành vi không lành mạnh.
• Thể hiện sự quan tâm nhưng không chiều theo nhu cầu chú ý quá mức.

Triển vọng điều trị

Rối loạn nhân cách kịch tính là một rối loạn mãn tính, nhưng với sự hỗ trợ đúng đắn, nhiều người có thể học cách quản lý triệu chứng và xây dựng các mối quan hệ lành mạnh hơn. Thành công của điều trị phụ thuộc vào sự cam kết của người mắc phải và chất lượng hỗ trợ từ chuyên gia.

Kết luận

Rối loạn nhân cách kịch tính (HPD) là một tình trạng tâm lý phức tạp, đặc trưng bởi nhu cầu được chú ý liên tục, cảm xúc phóng đại, và hành vi quyến rũ hoặc kịch tính không phù hợp. Dù có thể gây ra nhiều thách thức trong các mối quan hệ và cuộc sống hàng ngày, HPD hoàn toàn có thể được quản lý thông qua tâm lý trị liệu, sự hỗ trợ từ gia đình, và đôi khi là sử dụng thuốc để điều trị các triệu chứng đi kèm.

Hiểu biết về với sự hỗ trợ đúng đắn không chỉ giúp bạn nhận diện các dấu hiệu ở bản thân hoặc người thân mà còn trang bị cho bạn cách hỗ trợ hiệu quả, từ việc khuyến khích tìm kiếm chuyên gia đến việc đặt ranh giới lành mạnh. Sức khỏe tâm lý quan trọng không kém sức khỏe thể chất, và việc hành động sớm có thể tạo ra sự thay đổi tích cực trong cuộc sống của những người mắc HPD.

Nếu bạn nhận thấy các dấu hiệu của với sự hỗ trợ đúng đắn ở bản thân hoặc người thân, đừng ngần ngại liên hệ với một chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần để được đánh giá và hỗ trợ. Hãy chia sẻ bài viết này để nâng cao nhận thức về rối loạn nhân cách kịch tính và khuyến khích mọi người quan tâm hơn đến sức khỏe tâm lý.

Bạn có thể quan tâm:

• Rối loạn tâm thần ngắn hạn (Brief Psychotic Disorder) là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng ngừa và hỗ trợ
• Rối loạn lo âu xã hội (Social Anxiety Disorder) là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Xem thêm

5 điều nên làm trước khi đi ngủ để hỗ trợ ổn định huyết áp

Giữ huyết áp ở mức khỏe mạnh là yếu tố quan trọng trong việc giảm nguy cơ mắc các bệnh lý nghiêm trọng như bệnh tim, đột quỵ và các biến chứng mạch máu. Nhiều người nghĩ rằng chỉ cần chú ý đến chế độ ăn uống và tập luyện ban ngày là đủ để kiểm soát huyết áp. ...