Bạn đã bao giờ trì hoãn một việc quan trọng vì một niềm vui nhỏ ngay trước mắt chưa? Hãy tưởng tượng bạn quyết định nghỉ ngơi thay vì tập thể dục, dù biết rằng thói quen này có thể ảnh hưởng đến sức khỏe dài hạn. Hoặc bạn chi tiêu vào những món đồ không cần thiết thay vì tiết kiệm cho những mục tiêu lớn trong tương lai. Đây là những ví dụ điển hình của Present Bias – xu hướng ưu tiên những phần thưởng hoặc lợi ích tức thì, thay vì cân nhắc lợi ích lâu dài. Present Bias không chỉ đơn thuần là một thói quen xấu mà còn là một xu hướng tâm lý có tác động sâu rộng đến tài chính cá nhân, sức khỏe, công việc và cả các mối quan hệ. Nhưng tại sao chúng ta lại dễ dàng rơi vào “bẫy tâm lý” này và làm cách nào để vượt qua nó? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu chi tiết về Present Bias, nguyên nhân, hậu quả và cách khắc phục để bạn có thể đưa ra những quyết định sáng suốt hơn.
- Present Bias là gì?
- Nguyên nhân gây ra Present Bias
- Ảnh hưởng của Present Bias
- Làm thế nào để vượt qua Present Bias?
- Chia nhỏ mục tiêu thành các phần dễ thực hiện
- Tự động hóa quyết định
- Tạo phần thưởng ngắn hạn
- Tăng cường nhận thức về tương lai
- Nhờ sự hỗ trợ từ bên ngoài
- Ứng dụng của Present Bias trong đời sống và kinh doanh
- Kết luận
Present Bias là gì?
Present Bias là một khái niệm trong tâm lý học hành vi, mô tả xu hướng của con người trong việc đánh giá cao giá trị của phần thưởng ngay lập tức hơn là phần thưởng trong tương lai, ngay cả khi phần thưởng tương lai lớn hơn hoặc quan trọng hơn.
Ví dụ, khi bạn chọn ăn một chiếc bánh ngọt ngay bây giờ thay vì tuân thủ chế độ ăn kiêng để giảm cân, bạn đang bị ảnh hưởng bởi Present Bias.
Ví dụ thực tế
- Sức khỏe: Trì hoãn việc tập luyện thể dục vì cảm thấy mệt mỏi hoặc muốn xem một bộ phim ngay lập tức.
- Tài chính: Tiêu tiền mua sắm thay vì tiết kiệm cho những mục tiêu dài hạn như mua nhà hoặc nghỉ hưu.
- Học tập: Thay vì dành thời gian học bài, bạn lại chọn lướt mạng xã hội hoặc chơi game.
Những ví dụ này cho thấy cách mà Present Bias có thể len lỏi vào các quyết định hàng ngày và ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống của chúng ta.
Phân biệt Present Bias với các khái niệm liên quan
- Procrastination (trì hoãn): Present Bias và trì hoãn thường đi cùng nhau, nhưng không giống nhau. Trì hoãn là hành vi trì hoãn nhiệm vụ, trong khi Present Bias là sự ưu tiên lợi ích tức thì.
- Temporal Discounting (chiết khấu theo thời gian): Temporal Discounting liên quan đến việc con người giảm giá trị của phần thưởng tương lai khi so sánh với phần thưởng hiện tại, nhưng Present Bias tập trung vào sự ưu tiên ngay lập tức của phần thưởng.

Nguyên nhân gây ra Present Bias
Present Bias không phải là một thói quen ngẫu nhiên mà xuất phát từ những yếu tố tâm lý và sinh học sâu xa. Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng này:
Tâm lý học tiến hóa
Trong thời kỳ sơ khai, tổ tiên chúng ta thường ưu tiên các phần thưởng tức thì (như thức ăn, nơi trú ẩn) để sinh tồn. Điều này giúp họ đối mặt với các mối đe dọa trước mắt và đảm bảo sự sống còn.
Tuy nhiên, khi xã hội phát triển, bản năng này vẫn còn tồn tại, khiến chúng ta khó khăn trong việc đánh giá lợi ích dài hạn.
Sự chi phối của cảm xúc
Cảm giác thoải mái tức thì: Khi bạn mệt mỏi, căng thẳng hay buồn chán, bạn dễ bị hấp dẫn bởi những hoạt động mang lại sự thoải mái ngay lập tức như ăn uống, mua sắm hoặc giải trí.
Thiếu kiểm soát bản thân: Khi cảm xúc dâng cao, khả năng tự kiểm soát và lý trí của bạn suy giảm, dẫn đến các quyết định thiên về hiện tại.
Thiếu nhận thức về tương lai
Tương lai thường là một khái niệm trừu tượng, khó hình dung. Điều này khiến bạn không cảm nhận được hậu quả của hành động hiện tại.
Nhiều nghiên cứu cho thấy, khi con người không thể “gặp gỡ bản thân tương lai,” họ sẽ ít ưu tiên cho lợi ích dài hạn.
Ảnh hưởng của môi trường sống
Quảng cáo, khuyến mãi và các thông điệp từ truyền thông hiện đại thường khuyến khích tiêu dùng ngay lập tức, thúc đẩy Present Bias.
Ảnh hưởng của Present Bias
Present Bias có tác động mạnh mẽ và lâu dài đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống. Dưới đây là những lĩnh vực bị ảnh hưởng nhiều nhất:
Tài chính cá nhân
- Tiêu tiền vượt mức: Thay vì tiết kiệm, bạn dễ dàng chi tiêu cho những món đồ không cần thiết.
- Thiếu kế hoạch tài chính: Present Bias khiến bạn không ưu tiên các khoản đầu tư dài hạn, dẫn đến những khó khăn tài chính trong tương lai.
Sức khỏe
- Thói quen xấu: Bạn dễ trì hoãn việc tập thể dục, ăn uống lành mạnh hoặc kiểm tra sức khỏe định kỳ vì chúng không mang lại lợi ích ngay lập tức.
- Hệ quả lâu dài: Những quyết định nhỏ hàng ngày có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như béo phì, bệnh tim mạch, hoặc căng thẳng mãn tính.
Học tập và công việc
- Trì hoãn nhiệm vụ: Thay vì làm việc hoặc học bài, bạn có xu hướng dành thời gian cho mạng xã hội, trò chơi hoặc những hoạt động giải trí khác.
- Hiệu suất giảm: Sự ưu tiên các thú vui hiện tại khiến bạn không đạt được mục tiêu dài hạn, ảnh hưởng đến sự nghiệp và thành tựu học tập.
Mối quan hệ cá nhân
- Quyết định vội vàng: Bạn có thể đưa ra những hành động thiếu suy nghĩ trong mối quan hệ vì muốn giải quyết vấn đề ngay lập tức mà không cân nhắc hậu quả.
- Mất cân bằng: Present Bias có thể dẫn đến việc ưu tiên nhu cầu cá nhân trước mắt hơn là xây dựng mối quan hệ lâu dài.

Làm thế nào để vượt qua Present Bias?
Present Bias có thể được khắc phục nếu bạn áp dụng những chiến lược đúng đắn. Dưới đây là những cách hiệu quả để giảm thiểu ảnh hưởng của xu hướng này:
Chia nhỏ mục tiêu thành các phần dễ thực hiện
Thay vì tập trung vào mục tiêu dài hạn khó đạt được, hãy chia nhỏ nó thành từng bước cụ thể.
Ví dụ: Nếu bạn muốn tiết kiệm 10 triệu đồng, hãy bắt đầu bằng việc tiết kiệm 1 triệu đồng mỗi tháng. Thành công ở những bước nhỏ sẽ tạo động lực cho bạn tiếp tục.
Tự động hóa quyết định
Sử dụng công nghệ hoặc công cụ để tự động hóa những hành động giúp bạn tiến tới mục tiêu dài hạn.
Ví dụ: Cài đặt chế độ chuyển tiền tự động vào tài khoản tiết kiệm hàng tháng hoặc hẹn giờ nhắc nhở tập thể dục.
Tạo phần thưởng ngắn hạn
Khuyến khích bản thân bằng những phần thưởng nhỏ mỗi khi bạn đạt được một cột mốc. Điều này giúp bạn cảm nhận được lợi ích ngay lập tức trong quá trình hướng tới mục tiêu dài hạn.
Ví dụ: Sau khi hoàn thành một tuần tập luyện đều đặn, tự thưởng một bữa ăn lành mạnh nhưng yêu thích.
Tăng cường nhận thức về tương lai
Sử dụng các kỹ thuật như hình dung bản thân trong tương lai. Bạn có thể tưởng tượng mình sẽ như thế nào nếu không đưa ra quyết định đúng đắn hôm nay.
Các ứng dụng mô phỏng hoặc bài tập thiền có thể giúp bạn cảm nhận rõ hơn về tương lai và hậu quả của hành động hiện tại.
Nhờ sự hỗ trợ từ bên ngoài
Chia sẻ mục tiêu với bạn bè, gia đình hoặc tham gia các nhóm hỗ trợ để nhận được sự khích lệ.
Hợp tác với một người có cùng mục tiêu giúp bạn duy trì động lực và trách nhiệm.

Ứng dụng của Present Bias trong đời sống và kinh doanh
Trong marketing và quảng cáo
Các doanh nghiệp thường khai thác Present Bias để tăng doanh số bán hàng:
- Chiến dịch khuyến mãi giới hạn thời gian: “Chỉ hôm nay giảm giá 50%!” khiến người tiêu dùng cảm thấy áp lực mua sắm ngay lập tức.
- Ưu đãi trả góp: Các chương trình “Mua trước, trả sau” đánh vào tâm lý muốn sở hữu sản phẩm ngay lập tức mà không cần trả toàn bộ chi phí.
Trong chính sách công
Present Bias cũng được áp dụng để thay đổi hành vi cộng đồng:
- Khuyến khích tiết kiệm hưu trí: Các chương trình như tự động trích lương vào quỹ tiết kiệm giúp người dân dễ dàng ưu tiên lợi ích dài hạn.
- Giảm hành vi có hại: Chính phủ sử dụng các chiến dịch cảnh báo tức thì (như hình ảnh cảnh báo trên bao thuốc lá) để giảm hành vi gây hại lâu dài.
Quản lý cá nhân
Hiểu rõ Present Bias giúp bạn tự thiết kế các chiến lược để cải thiện cuộc sống:
- Lập kế hoạch dài hạn: Sử dụng bảng theo dõi mục tiêu hoặc các ứng dụng quản lý thời gian.
- Tăng cường kỷ luật bản thân: Học cách kiểm soát cảm xúc và giảm cám dỗ từ những lợi ích ngắn hạn.
Kết luận
Present Bias là một xu hướng tâm lý phổ biến nhưng có thể kiểm soát được nếu bạn hiểu rõ và áp dụng các giải pháp phù hợp. Từ việc chia nhỏ mục tiêu, tự động hóa quyết định đến việc tăng cường nhận thức về tương lai, bạn hoàn toàn có thể vượt qua bẫy tâm lý này để hướng tới một cuộc sống cân bằng và thành công hơn.
Hãy bắt đầu bằng việc nhìn lại những quyết định hàng ngày của bạn. Đừng để lợi ích ngắn hạn chi phối tương lai của chính mình.
Một câu nói truyền cảm hứng từ triết gia Aristotle từng nhấn mạnh: “Chúng ta là những gì chúng ta làm lặp lại mỗi ngày. Thành công, do đó, không phải là một hành động mà là một thói quen.”
Bạn đã sẵn sàng xây dựng những thói quen tốt ngay hôm nay chưa?
Bạn có thể quan tâm:
Mình hy vọng các bạn sẽ đóng góp ý kiến của mình vào bài viết này.