Tactile Illusions là gì? Hiện tượng ảo giác xúc giác và cách não bộ đánh lừa chúng ta

Bạn đã bao giờ cảm thấy ai đó chạm vào mình dù không có ai xung quanh? Hoặc có lúc, khi đặt tay vào nước lạnh nhưng lại có cảm giác nóng? Nếu từng trải qua những hiện tượng này, bạn đã vô tình trải nghiệm Tactile Illusions – hay còn gọi là ảo giác xúc giác. Tactile Illusions là một trong những hiện tượng thú vị nhất trong lĩnh vực khoa học thần kinh và tâm lý học. Đây là khi cảm giác mà chúng ta nhận được qua xúc giác không phản ánh chính xác thực tế vật lý. Những ảo giác này xảy ra do cách não bộ diễn giải thông tin từ các cơ quan cảm giác trên da, dẫn đến sự sai lệch giữa nhận thức và thực tế. Hiện tượng này không chỉ xuất hiện trong đời sống hằng ngày mà còn được ứng dụng rộng rãi trong công nghệ thực tế ảo (VR), y học và nghiên cứu khoa học thần kinh. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng khám phá cơ chế khoa học của Tactile Illusions, các loại ảo giác xúc giác phổ biến và ứng dụng thực tiễn của chúng.

Cơ chế khoa học đằng sau Tactile Illusions

Hệ thống cảm giác xúc giác hoạt động như thế nào?

Hệ thống xúc giác của con người là một mạng lưới phức tạp bao gồm:

• Các thụ thể xúc giác trên da: Nhận diện áp lực, rung động, nhiệt độ và đau đớn.
• Dây thần kinh truyền tín hiệu: Gửi thông tin từ da đến não bộ.
• Vùng vỏ não cảm giác (Somatosensory Cortex): Nơi xử lý và diễn giải tín hiệu xúc giác.

Mỗi khi bạn chạm vào một vật thể, các thụ thể xúc giác sẽ gửi tín hiệu đến não bộ thông qua tủy sống. Não bộ sẽ xử lý thông tin này và tạo ra nhận thức về cảm giác. Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng chính xác. Khi não diễn giải sai hoặc dự đoán nhầm về cảm giác, bạn sẽ trải nghiệm ảo giác xúc giác.

Vì sao Tactile Illusions xảy ra?

Tactile Illusions xuất hiện khi có sự không nhất quán giữa tín hiệu từ da và cách não bộ xử lý chúng. Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến hiện tượng này bao gồm:

• Não bộ sử dụng mô hình dự đoán (Predictive Processing): Não không chỉ phản ứng với tín hiệu cảm giác mà còn dự đoán chúng dựa trên trải nghiệm trước đó. Khi dự đoán sai, não có thể tạo ra cảm giác không đúng với thực tế.
• Sự chậm trễ trong truyền tín hiệu thần kinh: Tín hiệu từ các vùng khác nhau trên cơ thể có thể đến não với tốc độ khác nhau. Khi có sự lệch pha trong quá trình xử lý, não có thể hợp nhất thông tin sai lệch, gây ra ảo giác.
• Sự tác động của các giác quan khác: Xúc giác không hoạt động độc lập mà có sự kết nối với thị giác và thính giác. Nếu có xung đột giữa thông tin từ các giác quan khác nhau, não có thể tạo ra cảm giác xúc giác không có thật.
• Sự kích thích đồng thời của nhiều loại thụ thể: Khi các thụ thể cảm nhận nhiệt độ, áp lực và rung động bị kích thích cùng lúc, chúng có thể tạo ra một cảm giác hoàn toàn khác biệt so với từng yếu tố riêng lẻ.

Các loại Tactile Illusions phổ biến

Tactile Illusions xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, mỗi loại đều thể hiện cách mà bộ não diễn giải sai tín hiệu từ hệ thống cảm giác. Dưới đây là những hiện tượng ảo giác xúc giác phổ biến nhất mà bạn có thể từng trải nghiệm.

Ảo giác “Phantom Touch” (Chạm ma)

Mô tả:

Đây là hiện tượng khi bạn cảm thấy có ai đó chạm vào mình dù thực tế không có bất kỳ tác động vật lý nào.

Cảm giác này có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể và thường đi kèm với cảm giác ngứa ran hoặc áp lực nhẹ.

Nguyên nhân:

Não bộ dự đoán sai: Trong một số trường hợp, não có thể “tái tạo” cảm giác chạm dựa trên ký ức hoặc tín hiệu thần kinh bị rối loạn.

Tác động của thực tế ảo (VR): Những người thường xuyên sử dụng kính VR có thể cảm thấy ảo giác xúc giác từ những vật thể ảo, ngay cả khi họ không thực sự chạm vào chúng.

Ví dụ thực tế:

Những người bị mất một chi (cắt cụt chân tay) thường cảm thấy như vẫn còn chi đó và đôi khi có thể cảm nhận được sự chạm vào bộ phận đã mất. Đây được gọi là Phantom Limb Sensation.

Khi xem một video hoặc chơi game có cảnh ai đó bị chạm vào, bạn có thể cảm thấy áp lực nhẹ trên da dù không có ai chạm vào bạn.

Ảo giác “Thermal Grill” (Ảo giác nhiệt độ lưới)

Mô tả:

Nếu bạn đặt ngón tay vào một vật nóng và một vật lạnh cùng lúc, bạn có thể cảm thấy như bị bỏng dù thực tế không có tác động gây hại nào.

Đây là một trong những ảo giác nhiệt độ phổ biến nhất.

Nguyên nhân:

Các thụ thể cảm giác nhiệt độ trên da gửi tín hiệu xung đột đến não bộ.

Não không thể xử lý đồng thời cả nhiệt nóng và lạnh, nên nó hợp nhất hai cảm giác này thành một cảm giác đau rát.

Ví dụ thực tế:

Khi đặt tay lên một bề mặt kim loại có các thanh nóng và lạnh xen kẽ, bạn có thể cảm thấy như bề mặt đó cực kỳ nóng, dù thực tế nhiệt độ trung bình của nó không quá cao.

Ảo giác “Cutaneous Rabbit” (Ảo giác thỏ nhảy trên da)

Mô tả:

Nếu bạn chạm nhanh vào một điểm trên da liên tục, sau đó tiếp tục chạm vào một điểm khác cách xa một chút, bạn có thể cảm thấy như có một vật gì đó di chuyển dọc theo da của bạn.

Nguyên nhân:

Não bộ nhận các tín hiệu chạm theo từng giai đoạn nhưng lại tự động “lấp đầy” khoảng trống bằng cách tạo ra cảm giác di chuyển liên tục.

Đây là một minh chứng rõ ràng cho thấy não không chỉ tiếp nhận thông tin, mà còn cố gắng “dự đoán” chuyển động dựa trên dữ liệu có sẵn.

Ví dụ thực tế:

Khi ai đó gõ nhẹ lên cổ tay bạn vài lần, rồi gõ lên cánh tay, bạn có thể cảm thấy như có thứ gì đó “bò” lên tay mình.

Ảo giác “Paradoxical Cold” (Ảo giác lạnh nghịch lý)

Mô tả:

Khi bạn chạm vào một vật cực nóng, đôi khi bạn lại có cảm giác lạnh thay vì nóng.

Nguyên nhân:

Khi tiếp xúc với nhiệt độ cao, cả thụ thể nóng và lạnh trên da đều bị kích thích.

Thông thường, cảm giác nóng lấn át cảm giác lạnh, nhưng trong một số trường hợp, não lại diễn giải tín hiệu sai và tạo ra cảm giác lạnh thay vì nóng.

Ví dụ thực tế:

Nếu bạn chạm vào một tấm kim loại cực nóng trong thời gian rất ngắn, bạn có thể cảm thấy lạnh thay vì bỏng rát.

Ảo giác “Size-Weight” (Ảo giác kích thước – trọng lượng)

Mô tả:

Nếu bạn cầm hai vật có cùng trọng lượng nhưng khác kích thước, bạn sẽ cảm thấy vật nhỏ hơn nặng hơn so với vật lớn hơn.

Nguyên nhân:

Não bộ sử dụng thông tin trực quan để dự đoán trọng lượng trước khi bạn thực sự nhấc vật đó lên.

Khi thấy một vật nhỏ, não dự đoán nó sẽ nhẹ, nhưng khi thực tế nó nặng bằng vật lớn, sự chênh lệch giữa dự đoán và thực tế khiến bạn cảm thấy nó nặng hơn.

Ví dụ thực tế:

Khi cầm một viên gạch nhỏ và một viên gạch lớn có cùng trọng lượng, viên gạch nhỏ sẽ có cảm giác nặng hơn dù thực tế chúng bằng nhau.

Ứng dụng của Tactile Illusions trong đời sống

Mặc dù Tactile Illusions có vẻ chỉ là những hiện tượng kỳ lạ của não bộ, nhưng trên thực tế, chúng có nhiều ứng dụng quan trọng trong các lĩnh vực như y học, công nghệ thực tế ảo (VR), và nghệ thuật.

Ứng dụng trong y học

Giảm đau bằng ảo giác xúc giác

Các nghiên cứu cho thấy rằng cảm giác xúc giác ảo có thể giúp giảm đau ở bệnh nhân mắc hội chứng đau mãn tính hoặc đau do chi bị cắt cụt (Phantom Limb Pain).

Một số phương pháp như gương trị liệu (Mirror Therapy) có thể giúp bệnh nhân có cảm giác như chi bị mất vẫn còn, từ đó giảm đau.

Phát triển công nghệ giả lập xúc giác cho người mất cảm giác

Những người bị tổn thương thần kinh hoặc liệt có thể hồi phục cảm giác một phần nhờ các thiết bị mô phỏng xúc giác.

Ví dụ, các nhà khoa học đang nghiên cứu găng tay cảm ứng giúp những người mất cảm giác có thể “cảm nhận” được vật thể thông qua tín hiệu điện tử.

Ứng dụng trong công nghệ thực tế ảo (VR) và game

Tạo trải nghiệm chân thực hơn trong VR

Trong lĩnh vực thực tế ảo (VR), việc mô phỏng cảm giác xúc giác giúp người dùng cảm thấy như họ thực sự chạm vào vật thể ảo.

Một số thiết bị VR hiện đại đã sử dụng rung động và áp lực để đánh lừa xúc giác, tạo cảm giác chân thực khi chơi game hoặc trải nghiệm mô phỏng.

Ứng dụng trong thiết bị điều khiển game (Haptic Feedback)

Tay cầm của PlayStation hoặc Xbox sử dụng công nghệ rung phản hồi (haptic feedback) để mô phỏng lực tác động khi bắn súng, va chạm hoặc nổ tung trong game.

Những hiệu ứng này đều dựa trên các nguyên tắc của Tactile Illusions, giúp người chơi cảm nhận được môi trường ảo thông qua xúc giác.

Ứng dụng trong nghệ thuật và thiết kế sản phẩm

Nghệ thuật tương tác với xúc giác

Một số nghệ sĩ sáng tạo ra tác phẩm nghệ thuật xúc giác, nơi người xem có thể chạm vào vật thể nhưng cảm thấy một cảm giác khác hoàn toàn so với mong đợi.

Ví dụ, có những tác phẩm làm bằng kim loại nhưng lại tạo cảm giác mềm mại khi chạm vào.

Thiết kế giao diện điện thoại thông minh

Các nhà phát triển đã áp dụng Tactile Illusions để tạo cảm giác chạm ảo trên màn hình cảm ứng.

Một số smartphone hiện đại sử dụng rung động đặc biệt để tạo cảm giác như bạn đang bấm một phím vật lý dù màn hình hoàn toàn phẳng.

Kết luận

Tactile Illusions là một minh chứng tuyệt vời cho thấy rằng cảm giác của chúng ta không phải lúc nào cũng phản ánh thực tế. Những ảo giác xúc giác này xảy ra do cách não bộ xử lý và diễn giải thông tin từ da, tạo ra những trải nghiệm xúc giác không có thực.

Trong tương lai, các nhà khoa học có thể ứng dụng Tactile Illusions để phát triển công nghệ mô phỏng xúc giác tiên tiến, giúp con người trải nghiệm thực tế ảo một cách chân thực hơn.

Bên cạnh đó, việc hiểu rõ hơn về ảo giác xúc giác có thể giúp chúng ta nâng cao nhận thức về cách não bộ hoạt động và cách mà thế giới chúng ta cảm nhận có thể bị “đánh lừa”.

Bạn đã bao giờ trải qua một ảo giác xúc giác chưa? Hãy chia sẻ trải nghiệm của bạn dưới phần bình luận!

Bạn có thể quan tâm:

• Illusory Correlation Là Gì? Bạn hiểu gì về mối tương quan ảo trong nhận thức
• Delusional Jealousy (Hoang tưởng ghen tuông) là gì?

Xem thêm

Những đồng xu cổ hiếm nhất thế giới

Bạn có thắc mắc vào thời xưa người ta dùng loại tiền gì để trao đổi hàng hóa và hình dạng của chúng ra sao. Sau nhiều năm tìm tòi và nghiên cứu, các nhà khảo cổ học đã cho ra một danh sách 8 đồng xu hiếm nhất thế giới mà ít ai biết đến sự tồn tại ...