Cryptomnesia là gì? Bí ấn hiện tượng tưởng nhầm ký ức cũ là ý tưởng mới

Bạn đã bao giờ tự tin nghĩ rằng mình vừa nảy ra một ý tưởng độc đáo nhưng rồi nhận ra nó giống hệt điều gì đó bạn đã từng nghe hoặc đọc đâu đó trong quá khứ? Hiện tượng này có tên gọi là Cryptomnesia – một khái niệm nghe có vẻ xa lạ nhưng lại xuất hiện khá phổ biến trong cuộc sống hàng ngày, đặc biệt với những người làm công việc sáng tạo. Cryptomnesia không chỉ gây bối rối mà đôi khi còn dẫn đến những tình huống “dở khóc dở cười” như vô tình đạo nhái hay bị hiểu nhầm là không trung thực. Vậy Cryptomnesia là gì, tại sao nó xảy ra và làm thế nào để tránh rơi vào tình trạng này? Hãy cùng khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây!

Cryptomnesia là gì?

Cryptomnesia là một hiện tượng tâm lý khi một người vô tình nhớ lại thông tin từ quá khứ nhưng lại không ý thức được nguồn gốc của nó, khiến họ tin rằng đó là một ý tưởng hoàn toàn mới do mình nghĩ ra.

Thuật ngữ này bắt nguồn từ hai từ trong tiếng Hy Lạp:

• “Crypto” có nghĩa là ẩn giấu hoặc che khuất.
• “Mnesia” có nghĩa là trí nhớ.

Tổng hợp lại, Cryptomnesia có thể được hiểu là “ký ức ẩn giấu”, tức là một ký ức cũ đã bị lãng quên nhưng vẫn tồn tại trong tiềm thức và vô tình xuất hiện lại trong tâm trí một cách không chủ ý.

Ví dụ nổi tiếng trong thực tế:

Ca sĩ George Harrison của ban nhạc The Beatles từng vướng vào kiện tụng khi ca khúc “My Sweet Lord” được cho là giống với bài hát “He’s So Fine” của nhóm Chiffons. Dù Harrison khẳng định ông không cố ý đạo nhạc, nhưng tòa án kết luận rằng đây là một trường hợp Cryptomnesia – ký ức vô tình lặp lại.

Những ví dụ trên cho thấy Cryptomnesia không phải là hành động cố ý sao chép hay đạo nhái mà là một hiện tượng tâm lý vô thức, xảy ra khi bộ não không thể nhớ chính xác nguồn gốc của ký ức.

Nguyên nhân gây ra Cryptomnesia

Hiện tượng Cryptomnesia xảy ra không phải do sự lơ đễnh hay cố ý, mà chủ yếu xuất phát từ cách bộ não con người hoạt động. Dưới đây là các nguyên nhân chính dẫn đến Cryptomnesia.

Hoạt động của bộ não và trí nhớ tiềm ẩn

Bộ não con người có khả năng ghi nhớ vô thức, được gọi là trí nhớ tiềm ẩn (Implicit Memory). Những thông tin, ý tưởng hoặc hình ảnh mà bạn tiếp nhận trong quá khứ có thể được lưu trữ một cách vô thức trong bộ nhớ.

Khi bạn “nghĩ ra” điều gì đó, bộ não có thể vô tình “triệu hồi” lại ký ức cũ nhưng bỏ qua nguồn gốc ban đầu. Lúc này, bạn sẽ tin rằng mình tự nghĩ ra ý tưởng đó, mà không nhận ra đó là ký ức tái hiện.

Ví dụ thực tế: Bạn từng đọc một câu chuyện thời thơ ấu và quên mất nội dung cụ thể. Nhiều năm sau, khi viết một kịch bản, bạn vô thức “sáng tạo” ra câu chuyện giống hệt nội dung đó nhưng không nhận ra sự trùng lặp.

Thiếu chú ý đến nguồn gốc thông tin

Trong thời đại bùng nổ thông tin như hiện nay, bạn tiếp xúc với rất nhiều dữ liệu từ sách báo, video, mạng xã hội,… Bộ não không thể ghi nhớ tất cả chi tiết, đặc biệt là nguồn gốc của thông tin đó.

Khi tiếp nhận một ý tưởng hấp dẫn, bạn dễ quên mất mình đã đọc hoặc nghe nó từ đâu. Sau một thời gian, thông tin đó xuất hiện lại trong trí não và bạn lầm tưởng đó là ý tưởng mới.

Sự sáng tạo và hoạt động não bộ

Những người làm công việc sáng tạo như nhà văn, nhạc sĩ, họa sĩ,…thường xuyên phải “nạp” ý tưởng mới bằng cách đọc sách, xem tranh, nghe nhạc,… Điều này vô tình khiến một số ký ức cũ “ẩn giấu” trong tiềm thức và trở lại một cách vô thức.

Khi não bộ tập trung vào quá trình sáng tạo, nó thường không chú ý đến nguồn gốc thông tin mà chỉ tập trung vào nội dung, làm tăng nguy cơ xảy ra Cryptomnesia.

Dấu hiệu nhận biết Cryptomnesia

Cryptomnesia thường không dễ nhận ra vì nó diễn ra một cách vô thức. Tuy nhiên, có một số dấu hiệu giúp bạn nhận diện hiện tượng này:

Tình huống lặp lại ý tưởng, câu chữ từ người khác

Trong quá trình nói chuyện, viết lách hoặc sáng tác, bạn vô tình lặp lại ý tưởng của người khác mà không hề hay biết. Điều này thường xuất hiện khi bạn đã từng tiếp xúc với thông tin đó trong quá khứ nhưng quên mất.

Ví dụ: Một nhà văn viết một đoạn văn tưởng chừng độc đáo nhưng khi kiểm tra lại thì phát hiện nó giống hệt một đoạn trong cuốn sách đã đọc từ lâu.

Cảm giác quen thuộc khó lý giải

Khi bạn “sáng tạo” ra một ý tưởng, đôi khi bạn có cảm giác quen thuộc kỳ lạ nhưng không thể nhớ nổi tại sao nó lại quen. Đây là dấu hiệu cho thấy ý tưởng đó có thể đã xuất hiện trong ký ức của bạn từ trước.

Ví dụ: Một nhạc sĩ tạo ra giai điệu mới nhưng cảm giác nó có gì đó quen thuộc mà không rõ lý do. Thực tế, đó là giai điệu từ một bài hát cũ mà nhạc sĩ đã từng nghe qua.

Cryptomnesia có phổ biến không?

Cryptomnesia trong đời sống thường ngày

Cryptomnesia không phải hiện tượng hiếm gặp. Thực tế, nó xảy ra khá phổ biến trong cuộc sống hàng ngày mà chúng ta không hề nhận ra. Các ví dụ điển hình:

• Khi bạn vô tình kể lại một câu chuyện hài hước mà bạn nghe từ bạn bè và nghĩ rằng đó là câu chuyện của mình.
• Khi bạn chia sẻ một ý tưởng trong cuộc họp và tin chắc rằng nó mới lạ, nhưng đồng nghiệp lại chỉ ra rằng nó đã được thảo luận trước đó.

Cryptomnesia trong các ngành nghề sáng tạo

Hiện tượng Cryptomnesia đặc biệt phổ biến trong các lĩnh vực sáng tạo như:

• Âm nhạc: Nhiều nhạc sĩ sáng tác giai điệu mới nhưng vô tình trùng lặp với bài hát cũ mà họ đã nghe trước đây.
• Viết lách: Các nhà văn hoặc nhà báo đôi khi viết lại ý tưởng, nội dung hoặc câu chữ đã từng gặp trước đó mà không hề hay biết.
• Hội họa và thiết kế: Họa sĩ hoặc nhà thiết kế có thể tạo ra tác phẩm vô tình giống với tác phẩm của người khác đã xuất hiện từ trước.

Nghiên cứu khoa học về Cryptomnesia

Các nhà tâm lý học đã tiến hành nhiều nghiên cứu để chứng minh mức độ phổ biến của Cryptomnesia:

• Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature đã chỉ ra rằng bộ não con người thường gặp khó khăn trong việc phân biệt giữa ý tưởng mới và ký ức cũ.
• Kết quả thí nghiệm cho thấy khi người tham gia sáng tạo ý tưởng, có đến 30-40% trường hợp họ vô thức lặp lại thông tin đã tiếp nhận trước đó.

Ảnh hưởng của Cryptomnesia

Mặc dù Cryptomnesia là hiện tượng vô thức, nhưng nó có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực trong cuộc sống cá nhân và công việc sáng tạo. Dưới đây là ba ảnh hưởng chính:

Vấn đề đạo nhái và vi phạm bản quyền

Một trong những ảnh hưởng lớn nhất của Cryptomnesia là dẫn đến các cáo buộc đạo nhái hoặc vi phạm bản quyền.

Trong các ngành nghề như viết lách, âm nhạc và nghệ thuật, sự trùng lặp ý tưởng có thể gây ra tranh cãi, kiện tụng và làm mất uy tín cá nhân.

Ví dụ: Trong giới âm nhạc, nhiều vụ kiện liên quan đến giai điệu “giống nhau” đã xuất phát từ Cryptomnesia. Dù người sáng tác không cố ý sao chép, nhưng họ vẫn phải chịu trách nhiệm pháp lý.

Ảnh hưởng đến tâm lý cá nhân

Khi phát hiện ra mình vô tình “sao chép” ý tưởng của người khác, nhiều người có thể cảm thấy bối rối, xấu hổ hoặc thậm chí nghi ngờ khả năng sáng tạo của bản thân.

Đặc biệt, những người làm công việc sáng tạo có thể rơi vào trạng thái stress hoặc tự ti khi bị cho rằng thiếu tính độc đáo và sáng tạo.

Ví dụ: Một nhà văn trẻ tự hào với câu chuyện mình viết nhưng khi phát hiện nội dung đó giống với một tác phẩm đã có từ trước, họ có thể cảm thấy hụt hẫng hoặc mất niềm tin vào khả năng của bản thân.

Ảnh hưởng đến tính độc đáo trong sáng tạo nghệ thuật

Cryptomnesia vô tình làm lu mờ sự sáng tạo độc đáo của người nghệ sĩ, nhà văn hoặc nhà sáng tạo nội dung.

Trong môi trường cạnh tranh, tính sáng tạo và độc quyền là yếu tố quan trọng. Việc trùng lặp ý tưởng, dù vô tình, cũng có thể ảnh hưởng đến thành công và sự công nhận của một cá nhân.

Ví dụ: Một nhà thiết kế vô tình tạo ra mẫu sản phẩm giống với thiết kế đã tồn tại trước đó có thể bị đánh giá là thiếu ý tưởng mới và sáng tạo.

Cách phòng tránh Cryptomnesia

Hiện tượng Cryptomnesia xảy ra một cách vô thức nên rất khó để loại bỏ hoàn toàn. Tuy nhiên, bạn có thể áp dụng các biện pháp sau để hạn chế nguy cơ trùng lặp ý tưởng:

Ghi chép và lưu trữ nguồn thông tin

• Thói quen ghi chép: Khi bạn đọc sách, xem video hoặc nghe ý tưởng từ người khác, hãy ghi chú lại các thông tin quan trọng và ghi rõ nguồn gốc của chúng. Điều này sẽ giúp bạn nhớ chính xác ý tưởng đó đến từ đâu.
• Lưu trữ thông tin: Sử dụng các công cụ như Notion, Evernote hoặc Google Keep để lưu lại các ý tưởng và thông tin tham khảo. Khi cần, bạn có thể tra cứu lại dễ dàng.

Kiểm tra chéo ý tưởng

• Đánh giá tính độc đáo: Trước khi công bố một ý tưởng hay tác phẩm, hãy kiểm tra xem nó có trùng lặp với bất kỳ nội dung nào đã có trước đó không.
• Tìm kiếm trên Internet: Sử dụng các công cụ tìm kiếm như Google hoặc công cụ kiểm tra đạo văn để đảm bảo ý tưởng của bạn là độc nhất.

Ví dụ: Các nhà văn và nhà báo thường sử dụng phần mềm như Grammarly hoặc Copyscape để kiểm tra bài viết, đảm bảo không trùng khớp với nội dung có sẵn trên mạng.

Nuôi dưỡng ý tưởng một cách chủ động

• Phân tích ý tưởng: Khi nảy ra một ý tưởng mới, hãy dành thời gian phân tích và phản biện nó. Đặt câu hỏi như: “Tại sao ý tưởng này lại quen thuộc? Tôi đã từng gặp điều tương tự trước đây chưa?”.
• Phát triển ý tưởng cá nhân: Nếu bạn cảm thấy ý tưởng của mình có chút gì đó quen thuộc, hãy cố gắng mở rộng hoặc điều chỉnh nó để tạo sự khác biệt và độc đáo.

Thường xuyên cập nhật kiến thức

Cập nhật thông tin mới từ các tài liệu, nguồn tham khảo chính thống sẽ giúp bạn tránh rơi vào vòng lặp của những ý tưởng cũ. Chủ động học hỏi và tiếp nhận thông tin từ nhiều lĩnh vực khác nhau để phát triển tư duy sáng tạo.

Thảo luận và xin ý kiến từ người khác

Chia sẻ ý tưởng của bạn với bạn bè hoặc đồng nghiệp để nhận phản hồi. Người ngoài có thể chỉ ra những điểm quen thuộc hoặc trùng lặp mà bạn không nhận ra.

Kết luận

Cryptomnesia là một hiện tượng tâm lý phổ biến khi một người vô tình nhớ lại thông tin từ quá khứ nhưng không ý thức được nguồn gốc của nó, khiến họ lầm tưởng đó là ý tưởng mới. Hiện tượng này có thể xảy ra trong đời sống thường ngày, đặc biệt là trong các lĩnh vực đòi hỏi sự sáng tạo như viết lách, âm nhạc hay nghệ thuật.

Việc hiểu rõ Cryptomnesia giúp chúng ta chủ động phòng tránh, bảo vệ ý tưởng của mình và nâng cao tính sáng tạo độc lập. Một số biện pháp như ghi chép nguồn thông tin, kiểm tra chéo ý tưởng và phát triển tư duy cá nhân sẽ giúp bạn giảm thiểu nguy cơ trùng lặp vô thức.

Nếu bạn là người làm việc trong lĩnh vực sáng tạo hoặc thường xuyên phải nảy sinh ý tưởng mới, hãy áp dụng ngay các mẹo phòng tránh Cryptomnesia để tự tin phát triển ý tưởng của mình. Đừng quên chia sẻ bài viết này nếu bạn thấy hữu ích và cùng nhau thảo luận để hiểu rõ hơn về hiện tượng thú vị này nhé!

Bạn có thể quan tâm:

• Flashbulb Memory là gì? Giải mã bí ẩn về những ký ức sống động bất thường
• Illusion of Control là gì? Vì sao chúng ta luôn nghĩ mình có thể kiểm soát mọi thứ?

Xem thêm

Động thái của Lisa sau khi biểu diễn ở hộp đêm thoát y

Trên các diễn đàn xã hội những ngày gần đây, việc Lisa biểu diễn ở Crazy Horse - một hộp đêm thoát y ở Paris - đang là chủ đề bàn tán "hot hit" và chưa có dấu hiệu hạ nhiệt. Vừa qua, động thái của Lisa trước những bình luận của cư dân mạng khiến cho người hâm ...