Thiên kiến gần đây – Recency Bias là gì?

Bạn có bao giờ đưa ra quyết định quan trọng dựa trên những sự kiện mới nhất dù chúng không phải là toàn bộ bức tranh? Nếu có, bạn có thể đang bị ảnh hưởng bởi recency bias. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về recency bias là gì, từ định nghĩa, nguyên nhân, tác động và cách để vượt qua recency bias.

Recency Bias là gì?

Recency Bias (Thiên kiến gần đây) là một khuynh hướng tâm lý phổ biến khi con người có xu hướng chú trọng nhiều hơn đến những sự kiện, trải nghiệm hoặc thông tin mới nhất mà họ gặp phải, thay vì cân nhắc tổng thể mọi yếu tố trong một khoảng thời gian dài. Điều này dẫn đến việc ra quyết định hoặc đánh giá sai lệch chỉ vì tập trung quá nhiều vào những gì vừa xảy ra.

Recency Bias hiện diện ở mọi nơi, từ các quyết định tài chính cho đến những đánh giá trong công việc và cuộc sống cá nhân. Chúng ta dễ dàng bị ảnh hưởng bởi các sự kiện gần nhất vì chúng để lại ấn tượng rõ ràng trong trí nhớ. Hiện tượng này còn làm chúng ta cảm thấy sự kiện mới xảy ra có tầm quan trọng cao hơn, khiến cho việc đưa ra quyết định thường không khách quan.

Ví dụ, trong đầu tư, khi thị trường chứng khoán vừa trải qua một đợt giảm giá mạnh, nhà đầu tư thường sẽ lo lắng và dự đoán thị trường sẽ tiếp tục giảm, dẫn đến các quyết định bán tháo vội vàng mà không xét đến các xu hướng dài hạn.

Recency Bias không chỉ ảnh hưởng đến các quyết định lớn mà còn len lỏi vào các lựa chọn nhỏ hàng ngày. Một người có thể đánh giá bản thân kém cỏi chỉ vì một vài sai sót gần đây mà bỏ qua những thành tựu trong quá khứ.

Hiểu rõ Recency Bias là bước đầu tiên giúp chúng ta đưa ra các quyết định thông minh hơn và cải thiện cái nhìn tổng thể về bản thân và thế giới xung quanh.

Nguyên nhân của Recency Bias

Vai trò của bộ nhớ ngắn hạn

Bộ nhớ ngắn hạn là lý do chính khiến Recency Bias tồn tại. Thông tin mới nhất thường được lưu trữ và ghi nhớ rõ ràng hơn trong khi thông tin cũ dễ dàng bị lãng quên hoặc mờ nhạt đi. Bộ não của chúng ta có xu hướng ưu tiên những gì mới mẻ, điều này dẫn đến sự thiên vị cho thông tin gần đây.

Tâm lý “freshness” – Sự hấp dẫn của thông tin mới

Con người luôn bị thu hút bởi những gì mới mẻ và độc đáo, từ các sản phẩm mới trên thị trường cho đến tin tức nóng hổi trong ngày. Tâm lý “freshness” khiến chúng ta cảm thấy sự kiện gần đây có giá trị hoặc ảnh hưởng nhiều hơn thực tế và điều này góp phần làm cho Recency Bias trở nên phổ biến.

Vai trò của cảm xúc trong Recency Bias

Thông tin gần đây thường để lại ấn tượng cảm xúc mạnh mẽ hơn, khiến chúng ta dễ nhớ và coi trọng chúng hơn. Chẳng hạn, một trải nghiệm tiêu cực mới đây có thể khiến ta đánh giá sai lầm về tình hình chung hoặc các sự kiện trong tương lai. Cảm xúc chi phối suy nghĩ và làm cho chúng ta dễ dàng bị thiên kiến bởi các sự kiện vừa diễn ra.

Khi hiểu được nguyên nhân của Recency Bias, chúng ta có thể nhận diện và kiểm soát nó tốt hơn trong các quyết định. Nếu không nhận ra, chúng ta sẽ tiếp tục rơi vào các bẫy tư duy và đưa ra những quyết định chỉ dựa trên thông tin gần nhất, dẫn đến sự sai lệch trong đánh giá tổng quan.

Ví dụ về Recency Bias trong các lĩnh vực khác nhau

Recency Bias trong đầu tư và tài chính

Trong lĩnh vực tài chính, Recency Bias ảnh hưởng lớn đến quyết định của các nhà đầu tư. Khi thị trường vừa trải qua một đợt tăng hoặc giảm giá mạnh, nhà đầu tư có xu hướng đưa ra quyết định dựa trên những biến động gần đây. Ví dụ, sau một đợt giảm giá mạnh, nhiều người lo sợ thị trường sẽ tiếp tục giảm và vội vã bán tháo dù xu hướng dài hạn có thể cho thấy thị trường sẽ phục hồi. Điều này dẫn đến những quyết định đầu tư sai lầm và có thể gây ra tổn thất lớn.

Recency Bias trong công việc và hiệu suất cá nhân

Trong môi trường làm việc, quản lý hoặc đồng nghiệp có thể đánh giá năng lực của một cá nhân dựa trên những thành tích hoặc sai lầm gần đây, thay vì nhìn vào hiệu suất trong cả quá trình làm việc. Chẳng hạn, một nhân viên có thể bị đánh giá thấp chỉ vì một vài sai sót mới xảy ra, dù trước đó họ luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ. Điều này có thể ảnh hưởng đến cơ hội thăng tiến hoặc mức lương của nhân viên.

Recency Bias trong thể thao

Trong thể thao, các nhà phân tích và người hâm mộ thường đánh giá một vận động viên dựa trên phong độ gần đây nhất. Ví dụ, nếu một cầu thủ bóng đá chơi xuất sắc trong một vài trận gần đây, họ có thể được đánh giá cao hơn thực tế. Ngược lại, nếu phong độ giảm sút, họ có thể bị đánh giá thấp hơn khả năng thực sự của mình. Recency Bias làm cho nhận định về năng lực của vận động viên trở nên thiếu chính xác.

Recency Bias trong đời sống hàng ngày

Trong đời sống hàng ngày, chúng ta cũng dễ bị ảnh hưởng bởi những sự kiện gần đây, đặc biệt là các sự kiện tiêu cực. Ví dụ, khi vừa trải qua một ngày xấu, chúng ta thường dễ dàng suy nghĩ rằng mọi thứ đang trở nên tồi tệ, dù đây chỉ là một phần rất nhỏ trong cuộc sống tổng thể. Điều này có thể dẫn đến tâm lý tiêu cực và lo âu không cần thiết.

Tác động tiêu cực của Recency Bias

Đưa ra quyết định thiếu chính xác

Recency Bias khiến chúng ta dễ dàng đưa ra các quyết định sai lầm, bởi chúng ta chỉ tập trung vào thông tin gần đây mà không cân nhắc dữ liệu toàn diện. Điều này đặc biệt nguy hiểm trong các lĩnh vực như đầu tư, quản lý tài chính, hoặc các quyết định quan trọng khác, vì nó có thể dẫn đến tổn thất lớn.

Đánh giá sai lệch về hiệu quả và năng lực cá nhân

Khi chúng ta đánh giá một người hoặc chính mình dựa trên những sự kiện hoặc thành tích gần đây nhất, kết quả đánh giá sẽ không toàn diện và thiếu khách quan. Ví dụ, một người có thể tự trách mình kém cỏi chỉ vì một thất bại mới xảy ra, dù họ đã có rất nhiều thành công trước đó. Điều này dễ dẫn đến mất tự tin và ảnh hưởng xấu đến tâm lý.

Gây ra lo âu và căng thẳng không cần thiết

Recency Bias cũng khiến chúng ta dễ bị ảnh hưởng bởi những sự kiện tiêu cực mới đây, tạo ra lo âu và căng thẳng không cần thiết về tương lai. Ví dụ, sau một sự kiện xấu, chúng ta có thể lo lắng rằng những điều tương tự sẽ tiếp tục xảy ra, dẫn đến cảm giác bất an và mất động lực. Sự tiêu cực này ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần và cản trở sự phát triển cá nhân.

Giới hạn khả năng nhìn nhận bức tranh toàn cảnh

Recency Bias làm hạn chế khả năng nhìn nhận toàn cảnh của chúng ta, khiến chúng ta dễ dàng bỏ qua những yếu tố quan trọng khác. Điều này có thể dẫn đến sự phán xét không chính xác về các tình huống hoặc con người xung quanh và tạo ra sự hiểu lầm, xung đột trong các mối quan hệ.

Cách vượt qua hoặc giảm thiểu Recency Bias

Ghi chép và phân tích dữ liệu dài hạn

Một cách hiệu quả để giảm thiểu Recency Bias là tập thói quen ghi chép và phân tích dữ liệu trong một khoảng thời gian dài. Ví dụ, khi đánh giá hiệu suất cá nhân hoặc đưa ra quyết định tài chính, hãy xem xét dữ liệu trong vòng vài tháng hoặc năm thay vì chỉ tập trung vào những biến động gần đây. Cách làm này giúp bạn có cái nhìn toàn diện và tránh bị ảnh hưởng bởi những thay đổi ngắn hạn.

Đặt câu hỏi phản biện

Tự hỏi và thách thức những giả định của bản thân cũng là một phương pháp hiệu quả. Khi đối mặt với một sự kiện hoặc thông tin mới, hãy tự hỏi liệu nó có đủ đại diện cho toàn bộ bối cảnh hay không. Hãy suy nghĩ xem liệu quyết định của bạn có thể sẽ khác nếu bạn không chỉ dựa vào các sự kiện mới nhất. Cách tiếp cận phản biện này sẽ giúp bạn có cái nhìn khách quan hơn.

Luyện tập kiểm soát cảm xúc

Cảm xúc mạnh mẽ thường đi kèm với những sự kiện vừa xảy ra và làm tăng nguy cơ của Recency Bias. Học cách giữ bình tĩnh, kiểm soát cảm xúc và tránh ra quyết định ngay trong thời điểm cảm xúc dâng trào là một cách giảm thiểu thiên kiến này. Bạn có thể thử các phương pháp như thiền, hít thở sâu hoặc ghi chép suy nghĩ để lấy lại bình tĩnh và tỉnh táo trước khi đưa ra quyết định.

Tập trung vào bức tranh toàn cảnh

Tập trung vào bức tranh tổng thể giúp bạn không bị mắc kẹt trong những sự kiện ngắn hạn. Để làm điều này, hãy tự hỏi về mục tiêu dài hạn của bạn, những giá trị và nguyên tắc quan trọng nhất đối với bạn. Khi bạn tập trung vào những điều này, các sự kiện gần đây sẽ trở nên ít quan trọng hơn và bạn có thể đưa ra quyết định chính xác, khách quan hơn.

Kết luận

Recency Bias là một thiên kiến phổ biến và tự nhiên, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống từ đầu tư tài chính đến các quyết định cá nhân. Hiểu và nhận thức được Recency Bias giúp chúng ta tránh đưa ra các quyết định vội vàng, thiếu chính xác và có thể gây hậu quả tiêu cực. Việc học cách vượt qua thiên kiến này không chỉ cải thiện khả năng phán đoán mà còn nâng cao chất lượng cuộc sống.

Khi bạn tránh được Recency Bias, bạn có thể nhìn nhận mọi việc một cách khách quan hơn, đưa ra các quyết định hợp lý và phù hợp với mục tiêu dài hạn. Điều này giúp bạn giảm thiểu rủi ro, tăng cường tự tin và có được cái nhìn rõ ràng hơn về những gì thực sự quan trọng đối với bạn.

Hãy nhớ rằng, Recency Bias là một phần tự nhiên trong tư duy của con người, nhưng với nhận thức và phương pháp đúng đắn, chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát và vượt qua nó. Luôn nhớ đến bức tranh tổng thể và cân nhắc các yếu tố dài hạn trước khi ra quyết định, để đảm bảo rằng bạn đang hành động vì lợi ích và giá trị bền vững của bản thân.

Bạn có thể quan tâm:

• Pretty Privilege là gì? Bạn có đang tận hưởng “đặc quyền xinh đẹp”?
• In-group Bias (Thiên vị nhóm) là gì?

Xem thêm

Sau 1 tuần xuất hiện "Công chúa thủy tề" đã vượt mặt Lệ Rơi

"Công chúa thủy tề" là cụm từ được dùng để gọi một nhân vật có sức ảnh hưởng khủng khiếp nhất tuần qua trên cộng đồng mạng Việt Nam. Chàng trai với nickname Tùng Sơn đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các cuộc bàn tán và trào lưu ghép hình trên mạng, sau một tuần xuất ...