Thuyết nhất nguyên – Monism là gì?

Bạn đã bao giờ tự hỏi về bản chất thực sự của vũ trụ? Liệu mọi thứ xung quanh ta có phải chỉ là một phần của một thực thể duy nhất hay không? Thuyết nhất nguyên sẽ đưa bạn vào một hành trình khám phá đầy thú vị về câu hỏi này.

Giới thiệu về thuyết nhất nguyên

Định nghĩa thuyết nhất nguyên (Monism)

Thuyết nhất nguyên trong triết học là quan điểm cho rằng thực tại được tạo thành từ một thực thể duy nhất chứ không phải từ nhiều thực thể khác nhau. Điều này có nghĩa là mọi hiện tượng trong vũ trụ, từ ý thức đến vật chất, đều có nguồn gốc từ một bản thể cơ bản duy nhất. Nhất nguyên đối lập với nhị nguyên (Dualism), quan điểm cho rằng thực tại được tạo nên từ hai thực thể tách biệt như vật chất và tinh thần.

Nguồn gốc thuật ngữ

Thuật ngữ “Monism” xuất phát từ tiếng Hy Lạp cổ đại “μόνος” (monos), có nghĩa là “duy nhất” hoặc “một”. Thuật ngữ này được phổ biến trong triết học phương Tây từ thế kỷ 18 bởi các nhà triết học như Christian Wolff và được sử dụng để chỉ những học thuyết phủ nhận sự phân chia giữa vật chất và tinh thần.

Những tư tưởng về thuyết nhất nguyên đã xuất hiện từ rất lâu trước đó, với những nền tảng sớm trong triết học của các nền văn minh cổ đại như Hy Lạp và Ấn Độ. Các nhà triết học cổ đại như Thales (khoảng thế kỷ 6 TCN) là một trong những người đầu tiên ủng hộ ý tưởng rằng tất cả thực tại đều được cấu thành từ một nguyên tố duy nhất, mà ông cho là nước.

Sự quan trọng của thuyết nhất nguyên trong triết học

Thuyết nhất nguyên đóng một vai trò quan trọng trong việc giải thích bản chất của thực tại. Nó cố gắng giải quyết câu hỏi cơ bản “Thực tại là gì?”, bằng cách khẳng định rằng toàn bộ vũ trụ được tạo nên từ một thực thể hoặc nguyên tố duy nhất, thuyết nhất nguyên đưa ra một góc nhìn tổng thể, thống nhất về thế giới.

Nhất nguyên đã ảnh hưởng sâu sắc đến nhiều lĩnh vực triết học và khoa học, từ vũ trụ học (cách nhìn nhận vũ trụ) đến siêu hình học (nghiên cứu về bản chất của thực tại) và tâm lý học (nghiên cứu về ý thức và tâm trí). Trong bối cảnh khoa học hiện đại, nhất nguyên luận đã trở thành nền tảng cho nhiều lý thuyết về nguồn gốc và bản chất của vũ trụ, đặc biệt trong vật lý và sinh học.

Mối liên hệ với các trường phái triết học khác

Thuyết nhất nguyên có sự tương phản với các trường phái khác như nhị nguyên (Dualism) và đa nguyên (Pluralism). Trong khi nhị nguyên tin rằng có hai thực thể cơ bản là vật chất và tinh thần, đa nguyên cho rằng thực tại được tạo nên từ nhiều thực thể khác nhau, thuyết nhất nguyên, ngược lại, cố gắng hợp nhất mọi khía cạnh của thực tại thành một bản thể duy nhất.

Trong lịch sử triết học, nhất nguyên đã được phát triển và áp dụng ở nhiều mức độ khác nhau. Các triết gia như Spinoza tin rằng toàn bộ thực tại là một thực thể duy nhất mà ông gọi là Thượng đế hay thiên nhiên trong khi những người khác như Descartes đã đấu tranh để duy trì sự phân chia giữa vật chất và tinh thần. Nhất nguyên cũng đã ảnh hưởng đến các trường phái triết học tôn giáo như Đạo giáo và Phật giáo với sự nhấn mạnh vào tính nhất thể và sự hợp nhất của thực tại.

Ba loại thuyết nhất nguyên phổ biến

Thuyết nhất nguyên được chia thành ba loại chính: Nhất nguyên duy vật, Nhất nguyên duy tâm và Nhất nguyên trung lập. Mỗi loại có cách tiếp cận khác nhau trong việc giải thích bản chất thực tại và mối quan hệ giữa tinh thần và vật chất.

Nhất nguyên duy vật (Materialistic Monism)

Định nghĩa: Nhất nguyên duy vật cho rằng chỉ có vật chất là thực thể duy nhất và cơ bản. Mọi hiện tượng khác, bao gồm cả ý thức và tư tưởng, đều được sinh ra từ sự vận động và tương tác của vật chất. Điều này có nghĩa là tinh thần và ý thức, thay vì tồn tại độc lập, chỉ là những kết quả của các quá trình vật lý.

Ví dụ và ứng dụng:

• Quan điểm này được áp dụng rộng rãi trong các ngành khoa học tự nhiên, đặc biệt là vật lý học, sinh học và thần kinh học. Ví dụ, trong khoa học thần kinh, các hiện tượng ý thức được coi là sản phẩm của hoạt động của não bộ và hệ thần kinh. Khi não bộ ngừng hoạt động, ý thức cũng không còn tồn tại.
• Nhất nguyên duy vật cũng hỗ trợ lý thuyết thuyết tiến hóa của Darwin, nơi sự sống và các quá trình tiến hóa được giải thích hoàn toàn qua các tương tác vật lý, sinh học, mà không cần đến các yếu tố tinh thần hay siêu nhiên.

Nhất nguyên duy tâm (Idealistic Monism)

Định nghĩa: Nhất nguyên duy tâm cho rằng chỉ có ý thức hoặc tinh thần là thực thể cơ bản của vũ trụ. Theo thuyết này, thực tại vật lý mà chúng ta trải nghiệm chỉ là một biểu hiện của tinh thần hoặc ý thức. Mọi thứ xung quanh chúng ta, kể cả bản thân vật chất, tồn tại chỉ khi nó được nhận thức hoặc trải nghiệm bởi tinh thần.

Ví dụ và ứng dụng:

• Triết học duy tâm thường được áp dụng trong các hệ thống tư tưởng tôn giáo và tâm linh, nơi tinh thần và ý thức được coi là nền tảng của vũ trụ. Ví dụ, trong Phật giáo, mọi thứ đều là sản phẩm của tâm trí và sự giải thoát chỉ đạt được khi chúng ta nhận thức được bản chất hư ảo của thực tại vật chất.
• Nhất nguyên duy tâm cũng được tìm thấy trong Triết học phương Tây, nơi mà các nhà triết học như Platon và Hegel đã phát triển các hệ thống tư tưởng dựa trên việc coi ý thức và tư tưởng là trung tâm của vũ trụ. Platon tin rằng thế giới vật chất chỉ là cái bóng của thế giới ý niệm, trong khi Hegel cho rằng mọi sự vật chỉ tồn tại trong quá trình phát triển của tinh thần tuyệt đối.

Nhất nguyên trung lập (Neutral Monism)

Định nghĩa: Nhất nguyên trung lập là quan điểm cho rằng cả vật chất lẫn tinh thần đều không phải là thực thể cơ bản. Thay vào đó, có một thực thể trung lập đứng sau cả hai, và vật chất cũng như tinh thần chỉ là hai khía cạnh khác nhau của cùng một thực thể này. Thực thể trung lập này có thể là năng lượng, thông tin hoặc một dạng thức nào đó mà chúng ta chưa hiểu rõ hết.

Ví dụ và ứng dụng:

• Nhất nguyên trung lập có thể được thấy trong các lý thuyết khoa học hiện đại về năng lượng và thông tin. Ví dụ, trong vật lý học, năng lượng được coi là thực thể duy nhất cấu thành mọi thứ, từ vật chất đến các quá trình tinh thần.
• Lý thuyết thông tin trong triết học hiện đại cũng gợi ý rằng thông tin là thực thể nền tảng của vũ trụ, với vật chất và tinh thần chỉ là các biểu hiện của thông tin. Ý tưởng “It from Bit” của nhà vật lý học John Wheeler cho rằng thực tại vật chất bắt nguồn từ thông tin.

Sự khác biệt giữa nhất nguyên và nhị nguyên

Nhị nguyên là gì?

Nhị nguyên luận (Dualism) là trường phái triết học cho rằng thực tại được cấu thành từ hai thực thể cơ bản và độc lập với nhau: vật chất và tinh thần. Những người ủng hộ nhị nguyên luận, như triết gia René Descartes, cho rằng cơ thể và ý thức, hay vật chất và tinh thần, không thể được giản lược thành một thực thể duy nhất mà chúng tồn tại độc lập và có những quy luật riêng biệt.

So sánh giữa Nhất nguyên và Nhị nguyên

Nhất nguyên:

• Cho rằng thực tại có một bản chất duy nhất, dù đó là vật chất (nhất nguyên duy vật), tinh thần (nhất nguyên duy tâm), hay một thực thể trung lập.
• Nhất nguyên cố gắng giải thích mọi hiện tượng phức tạp trong vũ trụ dựa trên một thực thể cơ bản duy nhất.
• Các ví dụ điển hình bao gồm Spinoza với khái niệm về một bản thể duy nhất (Thượng đế hoặc Tự nhiên) và thuyết Nhất nguyên trong Phật giáo về sự không tồn tại của bản ngã.

Nhị nguyên:

• Tin rằng thực tại bao gồm hai bản thể khác nhau, không thể giảm xuống một nguyên tắc chung. Ví dụ nổi bật nhất là Descartes với việc phân chia thực tại thành hai yếu tố cơ bản: vật chất (cơ thể, não) và tinh thần (ý thức, tư duy).
• Nhị nguyên luận cho rằng vật chất và tinh thần không thể được giải thích bằng một bản thể duy nhất và việc chúng có quan hệ nhân quả với nhau là một thách thức lớn.

Những tranh luận và phê bình đối với nhất nguyên từ các nhà nhị nguyên luận

• Tính không thể giản lược của tinh thần và ý thức: Các nhà nhị nguyên luận, đặc biệt là trong truyền thống Descartes, chỉ ra rằng tinh thần và vật chất là hai bản thể quá khác biệt, nên không thể giản lược thành một yếu tố duy nhất. Họ lập luận rằng các trạng thái tinh thần như ý thức và cảm xúc không thể chỉ là kết quả của các quá trình vật lý trong não, bởi ý thức có những đặc tính chủ quan mà vật chất không thể có.
• Những câu hỏi về nhân quả: Nhị nguyên luận cũng phê phán rằng thuyết Nhất nguyên, đặc biệt là Nhất nguyên duy vật, gặp khó khăn trong việc giải thích làm thế nào mà các trạng thái tinh thần lại có thể tác động lên vật chất, hoặc ngược lại. Ví dụ, làm thế nào một ý nghĩ (một sự kiện tinh thần) có thể dẫn đến hành động (một sự kiện vật lý)?
• Sự thiếu sót trong việc giải thích toàn bộ thực tại: Các nhà nhị nguyên cũng chỉ trích Nhất nguyên trung lập vì sự mơ hồ của nó trong việc xác định bản chất thực sự của thực thể trung lập. Họ cho rằng nếu không thể định nghĩa rõ ràng được thực thể này, nó không thể giải thích một cách đầy đủ cả vật chất và tinh thần.

Ứng dụng của thuyết nhất nguyên trong triết học và khoa học

Nhất nguyên trong khoa học hiện đại

Thuyết tương đối và cơ học lượng tử: Trong khoa học hiện đại, đặc biệt qua thuyết tương đối của Einstein và Cơ học lượng tử, quan điểm nhất nguyên trở nên mạnh mẽ khi vật chất và năng lượng được coi là hai mặt của cùng một thực thể. Theo thuyết tương đối, vật chất có thể chuyển hóa thành năng lượng và ngược lại, làm lu mờ ranh giới giữa chúng. Điều này mở ra cái nhìn nhất nguyên về thực tại, trong đó không có sự phân biệt tuyệt đối giữa các thực thể khác nhau.

Ngoài ra, các lý thuyết như thuyết trường lượng tử (Quantum Field Theory) cũng gợi ý rằng toàn bộ vũ trụ có thể được giải thích thông qua các trường năng lượng duy nhất, từ đó tạo nên cả vật chất lẫn các hiện tượng khác. Điều này phù hợp với quan điểm của nhất nguyên trung lập, khi vật chất và năng lượng chỉ là các khía cạnh của một thực thể trung lập.

Vật lý học: Nhất nguyên duy vật được ứng dụng rộng rãi trong các ngành khoa học tự nhiên, đặc biệt là vật lý học. Lý thuyết về vũ trụ, chẳng hạn như thuyết Big Bang, cho rằng toàn bộ vũ trụ được tạo ra từ một nguồn gốc duy nhất, một “điểm kỳ dị” mà từ đó tất cả năng lượng và vật chất phát sinh. Điều này phản ánh một góc nhìn nhất nguyên về sự hình thành và cấu trúc của vũ trụ.

Khoa học thần kinh (Neuroscience): Trong khoa học thần kinh, thuyết nhất nguyên duy vật đóng vai trò cốt lõi trong việc giải thích các hiện tượng tinh thần. Các nghiên cứu về não bộ cho thấy ý thức và cảm xúc là kết quả của các quá trình sinh hóa và điện tử trong não. Các nhà thần kinh học sử dụng kiến thức này để phát triển các phương pháp điều trị các rối loạn tâm thần như trầm cảm, loạn thần và bệnh Alzheimer bằng cách điều chỉnh các cơ chế hoạt động của não bộ.

Tâm lý học: Nhất nguyên trung lập đã tạo cảm hứng cho nhiều lý thuyết tâm lý học hiện đại, trong đó cả tinh thần và hành vi đều được coi là sản phẩm của các quá trình thông tin hoặc năng lượng. Lý thuyết tâm lý học nhận thức xem ý thức và trí nhớ như là những biểu hiện của các quá trình xử lý thông tin, không phân biệt rõ ràng giữa vật chất và tinh thần.

Nhất nguyên trong triết học

Siêu hình học (Metaphysics): Thuyết nhất nguyên đóng vai trò quan trọng trong việc định nghĩa bản chất của thực tại. Những nhà triết học như Spinoza và Hegel đã sử dụng thuyết nhất nguyên để giải thích rằng toàn bộ thực tại được cấu thành từ một thực thể duy nhất, dù chúng ta nhận thức nó dưới nhiều dạng thức khác nhau. Họ cho rằng vũ trụ không hề có sự phân chia rõ ràng giữa vật chất và tinh thần, mà tất cả là biểu hiện của một bản thể duy nhất.

Triết học tâm trí (Philosophy of Mind): Trong triết học về tâm trí, thuyết nhất nguyên thường được sử dụng để giải thích mối quan hệ giữa não bộ và ý thức. Ví dụ, nhất nguyên duy vật cho rằng ý thức chỉ là kết quả của các quá trình vật lý trong não, trong khi nhất nguyên trung lập lại cho rằng cả não bộ và ý thức đều là biểu hiện của một thực thể cơ bản hơn. Điều này giúp trả lời các câu hỏi về việc liệu ý thức có tồn tại độc lập hay không hay nó chỉ là một sản phẩm của hoạt động vật lý.

Ảnh hưởng tới các tôn giáo và triết học tôn giáo: Nhiều tôn giáo và triết học tôn giáo đã áp dụng các nguyên lý của thuyết nhất nguyên. Ví dụ, Đạo giáo nhấn mạnh vào sự hợp nhất của vạn vật và không phân chia rõ ràng giữa các khía cạnh của thực tại, tất cả đều là một phần của Đạo. Phật giáo cũng có những yếu tố nhất nguyên trong cách giải thích về sự hư ảo của bản ngã và sự hợp nhất của tâm và cảnh giới.

Trong đạo đức và triết lý sống

Triết lý sống nhất nguyên: Nhiều triết lý sống hiện đại chịu ảnh hưởng từ thuyết nhất nguyên, khuyến khích con người xem bản thân như một phần không thể tách rời của thế giới và vũ trụ. Từ đó, các triết lý này thúc đẩy sự hài hòa giữa con người và tự nhiên, cho rằng mọi hành động đều ảnh hưởng đến toàn bộ mạng lưới sự sống.

Đạo đức sinh thái: Quan điểm nhất nguyên được áp dụng mạnh mẽ trong các phong trào bảo vệ môi trường và đạo đức sinh thái, nơi con người được coi là một phần của hệ sinh thái tổng thể. Sự tương quan và tác động lẫn nhau giữa các yếu tố trong tự nhiên là minh chứng cho quan điểm nhất nguyên rằng mọi thứ đều liên kết và tương thuộc lẫn nhau. Các nhà môi trường học thường sử dụng lý thuyết này để khuyến khích sự bảo vệ và duy trì hệ sinh thái tự nhiên.

Những tranh cãi và phê phán đối với thuyết nhất nguyên

Mặc dù thuyết nhất nguyên có ảnh hưởng lớn và được áp dụng trong nhiều lĩnh vực triết học và khoa học, nó cũng đối mặt với nhiều tranh cãi và phê phán từ các nhà tư tưởng thuộc các trường phái khác nhau. Các tranh cãi này chủ yếu xoay quanh việc liệu có thực sự tồn tại một bản thể duy nhất làm nền tảng cho toàn bộ thực tại hay không, cũng như khả năng của thuyết nhất nguyên trong việc giải thích những hiện tượng phức tạp của vũ trụ, đặc biệt là về ý thức và tinh thần.

Sự phản đối từ thuyết nhị nguyên (Dualism)

Vấn đề phân tách giữa vật chất và tinh thần: Thuyết nhị nguyên, nổi tiếng nhất qua triết lý của René Descartes, cho rằng thực tại được cấu thành từ hai thực thể riêng biệt: vật chất (cơ thể, não bộ) và tinh thần (ý thức, tư duy). Các nhà nhị nguyên lập luận rằng không thể giản lược ý thức thành các quá trình vật lý hoặc ngược lại và sự tách biệt giữa hai thực thể này là cần thiết để giải thích mối quan hệ phức tạp giữa chúng.

Ví dụ, các hiện tượng như ý thức và cảm xúc khó có thể giải thích hoàn toàn bằng các tương tác vật lý, vì chúng mang tính chủ quan và cá nhân. Nhất nguyên duy vật thường gặp khó khăn trong việc giải quyết các câu hỏi như: “Làm thế nào mà những trạng thái tinh thần như ý thức có thể xuất hiện từ các quá trình vật lý không có ý thức?”

Vấn đề nhân quả tinh thần – vật chất: Các nhà nhị nguyên cũng phê phán rằng thuyết Nhất nguyên không thể giải thích rõ ràng mối quan hệ nhân quả giữa tinh thần và vật chất.

Ví dụ, nếu tất cả chỉ là vật chất (nhất nguyên duy vật), làm thế nào ý thức có thể có tác động đến hành vi? Trong khi đó, nếu mọi thứ chỉ là tinh thần (nhất nguyên duy tâm), vật chất lại trở thành một ảo tưởng khó giải thích.

Phê phán từ thuyết đa nguyên (Pluralism)

Đa nguyên và sự đa dạng của thực tại: Thuyết đa nguyên phản đối quan điểm của nhất nguyên bằng cách lập luận rằng thực tại quá phức tạp và đa dạng để có thể giản lược về một thực thể duy nhất. Thay vào đó, thuyết đa nguyên cho rằng có nhiều thực thể cơ bản khác nhau tồn tại độc lập và không thể giải thích toàn bộ thực tại chỉ bằng một loại bản thể duy nhất.

Ví dụ, nhà triết học William James, một người ủng hộ thuyết đa nguyên, đã lập luận rằng thế giới bao gồm nhiều loại trải nghiệm khác nhau và việc cố gắng giản lược chúng thành một thực thể duy nhất là một sự đơn giản hóa quá mức.

Sự phức tạp của các hiện tượng: Các nhà đa nguyên tin rằng mỗi loại hiện tượng, dù là vật chất hay tinh thần, đều có bản chất riêng và cần được hiểu theo cách riêng. Việc khẳng định rằng tất cả đều bắt nguồn từ một nguồn gốc duy nhất có thể bỏ qua sự phức tạp và tính đa dạng vốn có của các hiện tượng khác nhau, từ hành vi con người đến các quá trình vật lý.

Vấn đề của nhất nguyên duy vật

Khó khăn trong việc giải thích ý thức: Một trong những thách thức lớn nhất của thuyết nhất nguyên duy vật là vấn đề về ý thức. Các nhà phê phán cho rằng, dù khoa học thần kinh đã tiến bộ rất nhiều trong việc giải thích các quá trình vật lý trong não nhưng nó vẫn không thể giải thích được trạng thái chủ quan của trải nghiệm ý thức (hay còn gọi là vấn đề khó của ý thức). Làm thế nào mà một loạt các phản ứng hóa học và tín hiệu điện trong não có thể tạo nên cảm giác chủ quan về tình yêu, nỗi đau hoặc sự tự nhận thức?

David Chalmers, một nhà triết học về ý thức, đã nổi tiếng với luận điểm này, khi ông khẳng định rằng ý thức là một vấn đề riêng biệt mà các lý thuyết vật lý không thể giải quyết hoàn toàn. Ông gợi ý rằng cần có một cách tiếp cận khác, có thể là thuyết nhị nguyên hoặc một dạng thức nhất nguyên mới, để giải thích hiện tượng này.

Tầm quan trọng của phi vật chất: Một số nhà phê phán cho rằng Nhất nguyên duy vật bỏ qua những khía cạnh phi vật chất của cuộc sống, chẳng hạn như tinh thần, tư tưởng và các hiện tượng tâm linh. Họ cho rằng cách tiếp cận này có thể quá hẹp, và không bao quát hết được toàn bộ bản chất của thực tại.

Vấn đề của Nhất nguyên duy tâm

Thực tại vật lý: Nhất nguyên duy tâm cũng gặp nhiều phê phán khi đối mặt với các câu hỏi về thực tại vật lý. Nếu tất cả chỉ là biểu hiện của ý thức, làm sao chúng ta có thể giải thích được tính khách quan và độc lập của thế giới vật chất? Các nhà phê phán cho rằng, mặc dù nhận thức đóng vai trò quan trọng nhưng thực tế là thế giới vật lý tồn tại độc lập với sự nhận thức của chúng ta và điều này là điều mà Thuyết Nhất nguyên duy tâm không giải thích thỏa đáng.

Tính chủ quan quá mức: Một số nhà phê phán cho rằng, nhất nguyên duy tâm quá nhấn mạnh vào vai trò của tinh thần và ý thức đến mức bỏ qua các khía cạnh khách quan của thực tại. Điều này có thể dẫn đến một cái nhìn quá chủ quan và cá nhân về thế giới, làm giảm khả năng giải thích những hiện tượng khách quan và khoa học.

Những thách thức đối với nhất nguyên trung lập

Thiếu bằng chứng rõ ràng: Một trong những phê phán đối với thuyết nhất nguyên trung lập là sự thiếu bằng chứng cụ thể về thực thể trung lập mà nó khẳng định là cơ sở của cả vật chất và tinh thần. Trong khi nhất nguyên duy vật có sự ủng hộ từ các nghiên cứu khoa học và nhất nguyên duy tâm có nền tảng từ trải nghiệm chủ quan, nhất nguyên trung lập vẫn còn khá mơ hồ về bản chất của thực thể trung lập này.

Sự mơ hồ trong việc xác định thực thể trung lập: Những người phản đối cũng chỉ ra rằng thuyết này gặp khó khăn trong việc đưa ra định nghĩa rõ ràng về thực thể trung lập là gì và làm thế nào mà nó có thể dẫn đến cả vật chất lẫn tinh thần. Liệu đó là năng lượng, thông tin hay một thứ gì khác? Việc thiếu một định nghĩa cụ thể làm cho thuyết này trở nên khó hiểu và khó chứng minh.

Kết luận

Thuyết nhất nguyên vẫn là một khái niệm cốt lõi trong triết học và khoa học với khả năng giải thích sâu rộng về bản chất của thực tại. Mặc dù còn nhiều tranh cãi và thách thức cần phải vượt qua, nhưng với những tiến bộ trong công nghệ, khoa học thần kinh và triết học về ý thức, thuyết nhất nguyên vẫn có triển vọng phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Với tiềm năng hợp nhất các lĩnh vực khác nhau, thuyết nhất nguyên không chỉ giúp chúng ta hiểu sâu hơn về thế giới xung quanh mà còn giúp khám phá những điều bí ẩn chưa được giải mã trong thực tại. Tuy nhiên, việc đối mặt với các thách thức và mở rộng giới hạn của lý thuyết này sẽ là nhiệm vụ của cả các nhà triết học lẫn các nhà khoa học trong thời đại mới.

Bạn có thể quan tâm:

• Telephonophobia là gì: Vì sao người ta sợ điện thoại?
• Tại sao chúng ta sợ bay? Tìm hiểu về Aviophobia là gì và cách đối mặt

Xem thêm

Điểm danh những bài hát đạt PAK trong năm 2022

Tại Hàn Quốc, PAK (Perfect All-Kill) được xem là thành tích nhạc số cao nhất của một bài hát và chỉ đạt được khi bài hát này đồng thời đạt NO.1 (cả realtime và Daily) trên các trang nhạc số thuộc iChart. Thuật ngữ “Perfect All-Kill” phần nào đã thể hiện độ khó cho việc này. Trên thực tế, ...