Ái kỷ là gì mà lại nguy hiểm cho bản thân và mọi người xung quanh như vậy? Ái kỷ (Narcissism) là một căn bệnh, có tên là rối loạn nhân cách ái kỷ (NPD). Cùng tìm hiểu đặc điểm, nguyên nhân và cách cải thiện chứng rối loạn nhân cách ái kỷ này nhé.
Ái kỷ là gì?
Ái kỷ với tên khoa học là Narcissism, bắt nguồn từ câu truyện thần thoại Hy Lạp kể về đứa con trai khôi ngô tuấn tú của Thần sông và tiên nữ Liriope là Narcissus, người đã say mê đắm đuối hình ảnh phản chiếu của chính mình.
Rối loạn nhân cách ái kỷ (NPD), thường được gọi là bệnh tự luyến, là một rối loạn nhân cách. Lòng tự ái thường gặp ở nam giới, nhưng cũng có thể xảy ra ở phụ nữ. Đặc điểm của chứng tự luyến bao gồm lòng tự trọng quá cao, nhu cầu được ngưỡng mộ và chú ý quá mức, thiếu sự đồng cảm, quá nhạy cảm với lời chỉ trích và các mối quan hệ không chân thực.
Rối loạn nhân cách ái kỷ thường che giấu lòng tự trọng tiêu cực theo cách cường điệu “giả vờ cho đến khi thành sự thật”, điều này có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng không chỉ cho bản thân người ái kỷ mà còn cho những người xung quanh họ.
Rối loạn nhân cách tự luyến được coi là một vấn đề sức khỏe tâm thần và được điều trị trong thực hành tâm lý sức khỏe lâm sàng. Tuy nhiên, việc đưa ra lời khuyên y tế cho những người có tính cách tự luyến có thể rất khó khăn vì họ thường không tin rằng có điều gì đó sai trái trong hành vi của họ.
Ái kỷ có giống tự luyến không?
Tự luyến không hoàn toàn tương đương với rối loạn nhân cách tự luyến. Tự luyến là một đặc điểm mà tất cả chúng ta đều có khi sinh ra. Craig Malkin, giảng viên tại Trường Y Harvard, cho biết chứng tự luyến không lành mạnh đề cập đến nhu cầu luôn cảm thấy mình đặc biệt. Khi chứng tự luyến không lành mạnh phát triển đến một mức độ nhất định, việc tự đánh giá trở nên không đủ khách quan và trở nên rất chủ quan, điều này có thể dễ dàng phát triển thành rối loạn nhân cách tự luyến.
Rối loạn nhân cách ái kỷ, thường được gọi là bệnh tự luyến. Khác với chứng tự luyến thông thường của chúng ta, đây là một dạng tính cách bệnh lý. Biểu hiện cơ bản của nó là sự phóng đại mù quáng về lòng tự trọng. Bệnh nhân mắc chứng rối loạn nhân cách tự luyến thường ích kỷ, chỉ nghĩ đến bản thân và thiếu sự đồng cảm . Đằng sau lối suy nghĩ bệnh hoạn này, bệnh nhân luôn trong trạng thái tự ti và lòng tự trọng mong manh trong một thời gian dài. Tương ứng, họ sẽ khoe khoang về bản thân và thể hiện sự vượt trội của mình bằng cách hạ thấp và kích động người khác.
Triệu chứng của bệnh rối loạn nhân cách ái kỷ
Các triệu chứng và mức độ nghiêm trọng của chứng rối loạn nhân cách tự luyến rất khác nhau. Những người mắc tình trạng này có thể:
- Họ có lòng tự trọng cao bất thường và luôn muốn được người khác ngưỡng mộ.
- Cảm thấy rằng họ xứng đáng được hưởng quyền lợi và sự đối xử đặc biệt.
- Mong đợi được công nhận sự xuất sắc ngay cả khi không có thành tích gì.
- Phóng đại thành tích và tài năng của bạn.
- Sự ám ảnh với những tưởng tượng về thành công, quyền lực, tài năng, sắc đẹp hoặc người bạn đời hoàn hảo.
- Tin rằng mình vượt trội hơn người khác và chỉ có thể kết giao hoặc được hiểu bởi những người cũng đặc biệt như mình.
- Chỉ trích và coi thường những người mà họ cho là không quan trọng.
- Muốn được đối xử đặc biệt và muốn người khác làm những gì bạn muốn mà không cần thắc mắc.
- Lợi dụng người khác để đạt được mục tiêu của mình.
- Không có khả năng hoặc không muốn thừa nhận nhu cầu và cảm xúc của người khác.
- Khi ghen tị với người khác, bạn cũng nghĩ rằng người khác đang ghen tị với bạn.
- Anh ta cư xử kiêu ngạo, thường khoe khoang và khiến mọi người có ấn tượng là người tự phụ.
- Luôn khăng khăng rằng bạn xứng đáng có được những thứ tốt nhất, chẳng hạn như chiếc xe hơi hay văn phòng tốt nhất.
Đồng thời, những người mắc chứng rối loạn nhân cách tự luyến rất khó chấp nhận những gì họ coi là lời chỉ trích. Họ sẽ:
- Trở nên mất kiên nhẫn hoặc tức giận khi không nhận được sự công nhận hoặc đối xử đặc biệt.
- Có vấn đề lớn khi giao tiếp với người khác và dễ cảm thấy bị coi thường.
- Phản ứng bằng sự tức giận hoặc khinh thường nhằm hạ thấp người khác và tỏ ra mình vượt trội hơn.
- Khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi.
- Gặp vấn đề nghiêm trọng trong việc đối phó với căng thẳng và thích nghi với sự thay đổi.
- Không dám đối mặt hoặc tránh né những tình huống có thể thất bại.
- Cảm thấy thất vọng và xúc động vì bạn không thể đạt được sự hoàn hảo.
- Có những cảm giác riêng tư như bất an, xấu hổ, nhục nhã và sợ bị coi là kẻ thua cuộc.
Cách kiểm tra bạn có mắc bệnh ái kỷ
Lòng tự ái tồn tại dưới nhiều dạng, và khi nó thiên về hành vi kiểm soát và lạm dụng cảm xúc hơn là chỉ quyết đoán, nó có thể mang tính hủy hoại và gây hại.
Nếu bạn nghi ngờ mình có thể là người mắc chứng rối loạn nhân cách ái kỷ, sau đây là một số dấu hiệu ban đầu cần xem xét:
Tự cao tự đại quá mức
Đặc điểm dễ thấy nhất của người mắc chứng tự luyến là tính tự đại. Lòng tự tôn là cảm giác tự cho mình là quan trọng thái quá khiến cá nhân tin rằng họ xứng đáng được đối xử đặc biệt vì họ vượt trội.
Những người mắc chứng tự luyến thường mơ tưởng về việc đạt được quyền lực, sắc đẹp, tình yêu và thành công không giới hạn. Trong khi một số người mắc chứng tự luyến tin rằng người khác có thể cao hơn hoặc thấp hơn họ, họ lại thấy khó có thể ngang hàng với người khác.
Quyến rũ và thao túng
Những người mắc chứng tự luyến là những người rất quyến rũ. Họ luôn cố gắng thể hiện sự quyến rũ, thường là để thỏa mãn nhu cầu được ngưỡng mộ và tôn trọng. Sự bất an sâu sắc của họ khiến họ ngưỡng mộ người khác quá mức, và sức hút mãnh liệt của họ giúp họ thu hút những người bạn đời tiềm năng.
Những người mắc chứng rối loạn nhân cách tự luyến có thể thay đổi tính cách rất nhanh chóng và không báo trước, và điều này thường đi kèm với sự thao túng cảm xúc, bạo lực lạnh. Khi người mắc chứng tự luyến cảm thấy buồn chán, họ mất hứng thú với cuộc sống của đối tác và không còn chú ý đến họ nữa.
Tấn công cảm xúc
Trong một mối quan hệ, những người tự luyến thường khen ngợi người kia quá mức trong vài tuần đầu tiên quen biết nhau. Đây được gọi là “bom tình yêu” với hy vọng được đáp lại.
Đôi khi thật khó để phân biệt giữa sự yêu thích thái quá và sự ngưỡng mộ chân thành. Nếu một người mắc chứng tự luyến có vẻ như đang tìm kiếm lời khen, ngay cả theo cách tinh tế, thì có thể họ đang hy vọng nhận được sự chú ý tích cực. Động cơ của những người mắc chứng tự luyến bắt nguồn từ sự ích kỷ và họ tập trung vào việc thỏa mãn nhu cầu của bản thân hơn là nhu cầu của đối tác.
Nhu cầu khen ngợi quá mức
Những người mắc chứng tự luyến có nhu cầu quá mức về sự ngưỡng mộ, họ luôn muốn mình là trung tâm của sự chú ý, và khi không được như vậy, họ sẽ nổi giận và trở nên kích động về mặt cảm xúc.
Trọng tâm của cuộc trò chuyện thường là về họ, vì những người mắc chứng rối loạn nhân cách thường không có khả năng tự nhận thức như những người khác. Sự độc quyền của họ trong cuộc trò chuyện có thể khiến người khác cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức và bị phớt lờ.
Nhu cầu được khen ngợi của họ xuất phát từ cảm giác tự ti sâu sắc. Những người mắc chứng tự luyến khao khát sự chấp thuận từ người khác vì họ không cho phép bản thân mình được chấp thuận.
Mối quan hệ hời hợt và mang tính bóc lột
Mối quan hệ của người mắc chứng tự luyến với người khác thường hời hợt và mang tính lợi dụng vì họ quan tâm đến bản thân mình hơn là người khác.
Những người mắc chứng tự luyến nhìn nhận người khác theo hướng giao dịch – họ có thể mang lại điều tốt đẹp gì cho cuộc sống của tôi? Họ có thể làm gì cho tôi?
Tư duy này ích kỷ và dẫn đến những mối quan hệ thiếu chân thực. Chúng thiếu chiều sâu và là những tương tác hời hợt, và khi một người không còn được coi là người có giá trị, người tự luyến sẽ ngừng giao du với họ.
Những người mắc chứng tự luyến thường lợi dụng người khác, đặc biệt là những người có lòng đồng cảm.
Thiếu sự đồng cảm
Những người mắc chứng tự luyến thường thiếu sự đồng cảm. Nếu sự đồng cảm được thể hiện, nó có thể không chân thành như khi nó đến từ một người không mắc chứng rối loạn nhân cách.
Thông thường, những người mắc chứng tự luyến không nhận thức được hành động hoặc sự không hành động của mình ảnh hưởng như thế nào đến những người xung quanh. Nhu cầu của bên kia không được thừa nhận trong mối quan hệ, ví dụ như việc đặt ra và duy trì những ranh giới đó.
Những người mắc chứng tự luyến có xu hướng hành động bốc đồng và làm những gì tốt nhất cho bản thân mà không quan tâm đến hậu quả đối với người khác vì họ có thái độ “tôi là trên hết” mà không quan tâm đến nhu cầu của người khác. Bằng cách thiên vị bản thân và hành động bốc đồng, mối quan hệ hợp tác của họ có thể suy yếu vì không có sự cân bằng giữa hai bên.
Nói về chấn thương tâm lý
Những người mắc chứng tự luyến có thể trút nỗi đau thời thơ ấu hoặc các vấn đề tâm lý của mình lên người khác ngay từ khi họ mới tìm hiểu nhau. Đây được gọi là nói về chấn thương.
Những người mắc chứng tự luyến sẽ gạt sang một bên nỗi đau và xây dựng mối quan hệ với người khác để giành được lòng tin và sự cảm thông của họ. Lòng tin và sự đồng cảm này sau đó bị lợi dụng để kẻ tự luyến có thể tạo ra cảm giác có giá trị từ người khác. Những người mắc chứng tự luyến muốn người khác khen ngợi họ theo cách họ muốn nghe và giúp họ chữa lành vết thương cũ, ngay cả khi sự hài lòng đó chỉ là tạm thời đối với họ.
Giao tiếp cởi mở và trung thực rất quan trọng trong một mối quan hệ, và việc chia sẻ những chi tiết riêng tư trong cuộc sống thực sự có thể cải thiện mối quan hệ. Những người mắc chứng tự luyến muốn người khác kết nối với họ càng sớm càng tốt vì họ khao khát sự chú ý.
Việc mở lòng trước khi tạo được lòng tin có thể là dấu hiệu rõ ràng của chứng tự luyến, đặc biệt là khi cuộc trò chuyện chỉ diễn ra một chiều và người kia không có cơ hội chia sẻ.
Nguyên nhân gây rối loạn nhân cách ái kỷ
Các nhà tâm lý học và nghiên cứu thần kinh học đề xuất rằng một số nguyên nhân chính gây ra chứng rối loạn nhân cách tự luyến (NPD) là lòng tự trọng thấp, cảm giác vô giá trị và nhu cầu điều trị có lợi. Những cảm xúc này có thể có nguồn gốc từ di truyền hoặc bắt nguồn từ cách nuôi dạy thời thơ ấu làm ảnh hưởng đến sự phát triển các mối quan hệ giữa các cá nhân.
Trẻ em dễ bị tổn thương có thể bị ảnh hưởng sâu sắc bởi cách nuôi dạy của cha mẹ, ví dụ:
- Nếu cha mẹ bảo vệ quá mức, trẻ em sẽ tin rằng chúng không bao giờ có thể đạt được tiêu chuẩn và kỳ vọng của cha mẹ vì chúng luôn bị phạt khi làm không đủ tốt.
- Nếu cha mẹ lơ là hoặc vắng mặt, trẻ có thể coi mình là gánh nặng và cảm thấy không xứng đáng được yêu thương, trân trọng và khen ngợi.
- Học cách ứng xử mang tính thao túng từ cha mẹ hoặc người chăm sóc.
- Trải qua sự chăm sóc không nhất quán và không thể đoán trước, bao gồm cả việc không thể hiện tình cảm.
- Được gia đình và đồng nghiệp khen ngợi, đánh giá cao và chiều chuộng quá mức mà không có phản hồi hoặc lời chỉ trích lành mạnh.
- Chấp nhận những lời khen quá mức dựa trên ngoại hình hoặc khả năng, thể hiện giá trị thông qua các yếu tố bên ngoài thay vì bên trong.
Khi trẻ em không được coi trọng trong gia đình, cảm xúc của chúng thường bị hạ thấp để nhường chỗ cho cảm xúc của người khác. Đây được gọi là “sự vướng mắc”, khi những người mắc chứng tự luyến sử dụng xu hướng thao túng để giành lại quyền kiểm soát cảm giác bất lực của chính mình và duy trì lợi ích cá nhân của người khác trong cuộc sống của họ—ngay cả khi những người này không phải là người gây ra vấn đề về lòng tự trọng ngay từ đầu.
Do đó, có thể cho rằng chứng tự luyến là một cơ chế đối phó với sự bất mãn sâu sắc, khi những nhu cầu thời thơ ấu không được đáp ứng và các kiểu hành vi xuất hiện để chống lại vấn đề lòng tự trọng thấp của trẻ. Sự tự tin có thể bị giảm sút vì khả năng điều chỉnh cảm xúc rất quan trọng trong việc tự nhận thức, và những người mắc chứng tự luyến có thể có nhu cầu quá mức về sự đối xử đặc biệt và lời khen ngợi liên tục để bù đắp cho việc thiếu giáo dục, củng cố suy nghĩ về sự thấp kém và lòng tự trọng thấp của chính họ.
Hậu quả của rối loạn nhân cách ái kỷ
Rối loạn nhận dạng
Những người mắc chứng tự luyến có thể có vẻ như có lòng tự trọng cao, nhưng vẻ bề ngoài này không phản ánh đúng bản chất bên trong. Họ mong manh và thể hiện bản thân một cách không chân thực và hời hợt với thế giới.
Hình ảnh bản thân mà họ thể hiện ra thế giới dựa trên ý thức tự tôn của họ, và khi ý thức đó bị đe dọa, họ trở nên thù địch.
Những người mắc chứng tự luyến không chấp nhận rằng họ không phải là người như người ta miêu tả. Họ thiếu khả năng tự nhận thức và tự phản ánh, do đó rất dị ứng với những lời chỉ trích. Những người mắc chứng tự luyến thường nhanh chóng chỉ ra khuyết điểm của người khác, kể cả bạn đời của họ, nhưng lại không tin rằng họ cần phải cải thiện bản thân.
Các mối quan hệ độc hại
Các mối quan hệ của người mắc chứng tự luyến đều nhằm khẳng định lại bản thân mong manh của họ. Những người mắc chứng tự luyến thường chấm dứt mối quan hệ nếu họ không còn cảm thấy đặc biệt hay được coi trọng trong mối quan hệ đó, hoặc nếu hình ảnh bản thân của họ bị thách thức.
Nhiều người mắc chứng tự luyến gặp khó khăn trong việc duy trì ranh giới vì họ thường giao tiếp quá mức và đưa ra những yêu cầu vô lý. Tuy nhiên, khi người kia thể hiện sự quan tâm hoặc mong muốn được chú ý đáp lại, người tự luyến có thể trở nên phòng thủ và lạm dụng tình cảm.
Những người mắc chứng tự luyến thường tránh sự thân mật và do đó không thể thực sự hình thành các mối quan hệ lành mạnh, yêu thương và ổn định với người khác.
Sự trống rỗng và buồn chán mãn tính
Khi những người mắc chứng tự luyến không nhận được lời khen ngợi, sự chấp thuận và sự chú ý mà họ cảm thấy mình xứng đáng, họ sẽ trải qua cảm giác trống rỗng và buồn chán dữ dội. Họ có thể trở nên bồn chồn và chán nản, dẫn đến việc ngoại tình và lạm dụng chất gây nghiện.
Nhạy cảm với những thay đổi của cuộc sống
Những người mắc chứng tự luyến thường dễ bị tổn thương trước những thay đổi trong cuộc sống vì họ thấy khó tồn tại trong thực tế và những ranh giới do những người xung quanh đặt ra. Điều này đặc biệt khó khăn ở giai đoạn đầu của tuổi trưởng thành.
Các yếu tố rủi ro về tâm lý
Các yếu tố rủi ro đối với người mắc chứng tự luyến bao gồm tự tử và cố gắng tự tử, giống như các rối loạn tâm thần khác, vì vậy những bệnh nhân này được khuyến khích tìm kiếm sự điều trị từ chuyên gia sức khỏe tâm thần.
Cách cải thiện rối loạn nhân cách ái kỷ
Điều quan trọng là họ phải tự nhìn nhận về bản thân (bao gồm cả tầm quan trọng của bản thân), vì lòng tự trọng mong manh không phải là cái cớ để họ đối xử tệ với những người mà họ đáng ra phải quan tâm. Tùy thuộc vào hiểu biết và động lực thay đổi của mỗi người, các liệu pháp này được thiết kế để giúp những người mắc chứng NPD hiểu rõ hơn và trân trọng hành vi của mình cũng như cách chúng ảnh hưởng đến người khác.
- Hiểu được định nghĩa về một mối quan hệ lành mạnh và bền vững
- Học cách kiểm soát tốt hơn các xung động của bạn và phát triển các kỹ năng giải quyết vấn đề hiệu quả trong cuộc sống
- Cải thiện giao tiếp hiệu quả với người khác
- Xây dựng lòng tự trọng và sự tự tin một cách đúng đắn.
Việc điều hướng mối quan hệ với người mắc chứng tự luyến có thể vô cùng bực bội và đau khổ. Trong nỗ lực kiểm soát và ngưỡng mộ, những người mắc chứng tự luyến có thể thao túng và lợi dụng người khác, làm tổn hại lòng tự trọng của đối phương và thậm chí cố gắng thay đổi nhận thức về thực tế của họ.
Tranh cãi với người mắc chứng tự luyến về hành động của họ thường không có kết quả. Một giải pháp thành công hơn là thiết lập ranh giới và giữ khoảng cách về mặt tình cảm. Hãy biết rằng bạn có thể không kiểm soát được cảm xúc của mình đối với một người, nhưng bạn có thể kiểm soát cách bạn phản ứng với họ. Cắt đứt quan hệ với người mắc chứng ái kỷ cuối cùng có thể là giải pháp tốt nhất nếu không muốn nói là duy nhất. Trong quá trình đó, việc suy ngẫm về các đặc điểm của cá nhân sẽ rất hữu ích để tránh rơi vào những tình huống tương tự trong tương lai.
Một số thông tin khác:
Bài viết này có giúp ích cho các bạn không? Nếu có, hãy cho mình biết nhé! Mình rất vui khi được nghe ý kiến của các bạn.